Zdarzenie przyszłe jako uzasadnienie wypowiedzenia umowy o pracę

Podczas prowadzenia działalności gospodarczej niejednokrotnie zdarza się, że przewidujesz zakończenie współpracy z jednym z Twoich pracowników – zazwyczaj z chwilą, kiedy dojdzie do pewnego konkretnego zdarzenia. W przypadku wypowiedzenia umowy o pracę zawartej wcześniej na czas nieokreślony lub w przypadku rozwiązania umowy bez okresu wypowiedzenia, oświadczenie pracodawcy powinno zawierać szczegółowe uzasadnienie dla tej decyzji, gdyż – idąc za art. 45 §1 Kodeksu pracy – na wniosek byłego pracownika takie oświadczenie podlega uchyleniu przez sąd pracy jako bezskuteczne, a sam pracownik może zostać przywrócony na stanowisko na poprzednich warunkach albo żądać odszkodowania. Od 26 kwietnia 2023 r. uzasadnienia wymaga także wypowiedzenie przez pracodawcę umowy o prace zawartej na czas oznaczony. Co jednak w przypadku, gdyby powód dla Twojej decyzji nie ziścił się jeszcze podczas trwania stosunku pracy i z momentem wypowiedzenia, a dopiero miałby zaistnieć w przyszłości? Czy w takim przypadku umowa o pracę podlega wypowiedzeniu?

Podobne zagadnienie stało się przedmiotem orzecznictwa sądów powszechnych, poniżej przedstawiamy jedno z bardziej znamiennych rozstrzygnięć w tej materii. Chociaż przytoczony kazus dotyczy spraw Spółdzielni i jej Prezesa, to rozstrzygnięcie prawne będzie miało zastosowanie również do innych podmiotów i pracowników na innych stanowiskach.

Stan faktyczny

Powód (A.G.) był osobą zatrudnioną przez Spółdzielnię Budowlano-Mieszkaniową na stanowisku prezesa zarządu od dnia 16 września 2010 roku na trzyletnią kadencję, której wygaśnięcie regulował szczegółowo statut Spółdzielni. Stanowił on, iż kadencja prezesa zarządu kończy się wraz z odbyciem walnego zgromadzenia członków, na którym zostałoby zatwierdzone sprawozdanie finansowe Spółdzielni za trzeci rok działalności zarządu. Takie walne zgromadzenie zostało zwołane decyzją samego powoda na dzień 8 czerwca 2013 roku. Tymczasem Rada Nadzorcza Spółdzielni zdecydowała się wypowiedzieć powodowi umowę o pracę oświadczeniem z dnia 27 maja 2013 roku, a jako przyczynę wypowiedzenia podała wygaśnięcie stosunku pracy powoda wraz z dniem 12 czerwca, a zatem w oparciu o zdarzenie przyszłe, a dodatkowo – z podaniem omyłkowo błędnej daty wygaśnięcia kadencji gdyż,  wedle oświadczenia Spółdzielni, nie zbiegała się ona z datą wyznaczonego walnego zgromadzenia.

Powód (A.G.) wniósł odwołanie od dokonanego w stosunku do niego wypowiedzenia umowy o pracę, domagając się zasądzenia od pozwanej Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej „D.” w [...] na jego rzecz odszkodowania (…) za nieuzasadnione i naruszające przepisy o wypowiadaniu umów o pracę wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony.

Rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji

Sąd Rejonowy– Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w [...] wyrokiem z dnia 22 stycznia 2013 r. zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę (…) tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę wraz z ustawowymi odsetkami.

Sąd uznał zatem, że zarzuty powoda zasłużyły na uwzględnienie, a stosunek pracy został przerwany w sposób niezgodny z prawem, czego wyrazem jest przyznanie powodowi stosownego odszkodowania. W uzasadnieniu sąd zwrócił uwagę, że

w chwili składania oświadczenia o wypowiedzeniu powodowi umowy o pracę moment upływu kadencji członka zarządu był nieznany.

Tym samym uznał, że przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę musi istnieć, a więc być realna i rzeczywista już na moment złożenia oświadczenia przez pracodawcę o wypowiedzeniu. Jako wyjątek od reguły, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, sąd uznał sytuację likwidacji bądź przekształcania stanowiska, co w omawianym przypadku z oczywistych względów nie miało zastosowania.

Rozstrzygnięcie sądu drugiej instancji

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy w [...] wyrokiem z dnia 10 marca 2015 r. oddalił apelację wniesioną przez pozwaną Spółdzielnię Budowlano-Mieszkaniową „D.” w [...] od wyroku Sądu pierwszej instancji, uznając ją za bezzasadną.

Sąd Okręgowy przy rozpoznawaniu apelacji pozwanej Spółdzielni podzielił ustalenia dokonane uprzednio przez sąd pierwszej instancji – wypowiedzenie umowy o pracę miało zostać w tym przypadku wydane z naruszeniem prawa, gdyż zostało umotywowane zdarzeniem przyszłym, którego odbycie się zostało dodatkowo uznane za niepewne. Sąd odniósł się także do kwestii podania nieprawidłowej daty wygaśnięcia kadencji prezesa zarządu, co również dało podstawy do uznania wypowiedzenia za nieuzasadnione.

Przyczyna wypowiedzenia musi być „prawdziwa”, co wedle wykładni sądów powszechnych oznaczało, że musi być ona realna, a zatem istniejąca – przymiotu „prawdziwości” nie przyznano zatem zdarzeniu mającemu się dopiero ziścić w przyszłości.

Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego

Pozwana Spółdzielnia wniosła do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego, zarzucając przedmiotowemu orzeczeniu naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez przyjęcie, że wygaśnięcie kadencji prezesa zarządu było zdarzeniem niepewnym, chociaż wedle statutu musiało nastąpić w każdym możliwym przypadku jeszcze podczas trwania okresu wypowiedzenia. Błędne określenie terminu dziennego walnego zgromadzenia zostało przedstawione w skardze kasacyjnej jako oczywista omyłka pisarska niemająca wpływu na realny upływ kadencji – brak doniosłości mylnego oznaczenia daty Spółdzielnia motywowała również tym, iż walne zgromadzenie zarządził sam ustępujący prezes zarządu, stąd rzeczywista data upływu kadencji była mu doskonale znana.

Sąd Najwyższy orzeczeniem z dnia 11 sierpnia 2016 roku postanowił uwzględnić oba zarzuty przedstawione przez pozwaną Spółdzielnię w skardze kasacyjnej, tym samym uchylając orzeczenia sądów pierwszej i drugiej instancji.

W kwestii okoliczności stanu faktycznego, Sąd zauważył, że 

nie może bowiem ulegać wątpliwości, że przyczyną tą (wypowiedzenia) był upływ trzyletniej kadencji zarządu, a w dacie złożenia wypowiedzenia (27 maja 2013 r.) był on już znany, skoro do złożenia tego wypowiedzenia doszło po ustaleniu przez powoda terminu walnego zgromadzenia, którego przedmiotem miało być, między innymi, zatwierdzenie sprawozdania finansowego za ostatni (trzeci) rok trwania kadencji.

Dodatkowo, omyłkowe określenie daty upływu kadencji nie miało wpływu na zasadność wypowiedzenia, gdyż pracownikiem, któremu wypowiadano umowę, był prezes zarządu - osobiście podpisywał on pismo o zwołaniu walnego zgromadzenia na konkretny dzień, a zatem doskonale zdawał sobie sprawę, kiedy rzeczywiście następuje upływ jego kadencji.

Wbrew odmiennemu stanowisku Sądu drugiej instancji, przyczyna wypowiedzenia powodowi umowy o pracę, choć nie zaistniała (nie ziściła się) jeszcze w dacie złożenia tego wypowiedzenia, była jednak przyczyną wprawdzie przyszłą (mającą zaistnieć w nieodległej przyszłości), ale pewną w tym znaczeniu, że wynikającą z obowiązujących u skarżącej regulacji statutowych.

Rozwiązanie problemu prawnego

Z rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego płynie wniosek, iż wypowiedzenie umowy o pracę powinno owszem zawierać uzasadnienie, które w sposób rzeczywisty motywuje chęć rozwiązania łączącego strony stosunku pracy, jednak może być ono również oparte na zdarzeniu przyszłym, a więc teoretycznie nieistniejącym w momencie złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu, jednak na tyle pewnym i realnym do spełnienia, że zachowuje przymiot „prawdziwości”. Wyznaczenie pewnego terminu zakreślonego wcześniej statutem lub umową spółki sprawia, iż zdarzenie przyszłe można uznać za pewne i realne do spełnienia, a więc w tym znaczeniu „prawdziwe”.

Innymi słowy, jeżeli chcesz wypowiedzieć pracownikowi umowę o pracę niejako „na przyszłość” (to znaczy – w oparciu o zdarzenie przyszłe, ale jednak pewne), wystarczy aby przyczyna stanowiąca uzasadnienie dla Twojego postępowania miała zaistnieć tuż po złożeniu wypowiedzenia, w trakcie okresu wypowiedzenia lub tuż po jego zakończeniu. Niekoniecznie zatem musi być to utarte już w orzecznictwie likwidowanie stanowiska pracy lub całego zakładu – jeżeli przyczyna dla oświadczenia o wypowiedzeniu znajduje podparcie np. w wewnętrznym regulaminie wiążącym strony umowy o pracę i ziszczenie się danego zdarzenia jest w świetle wewnętrznych regulacji nieuniknione w najbliższym czasie – może być to Twoja motywacja dla wypowiedzenia pracownikowi wiążącego stosunku. Nie musisz zatem obawiać się o zakwestionowanie Twojej decyzji przez sąd w przypadku wytoczenia powództwa przez byłego już pracownika.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy: Dz.U.2022.1510 t.j.;
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 2016 roku, sygn. akt: II PK 246/15.