Pytanie z dnia 16 września 2016
Przedstawiony problem prawny: rozwiązanie umowy komisu zabezpieczonej wekslem
Odpowiedź na problem prawny:
Umowa komisu należy do umów z zakresu szeroko rozumianego pośrednictwa handlowego. Na podstawie definicji komisu zawartej w art. 765 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tj.: Dz. U. 2016 poz. 380) – dalej jako: KC – wyróżnić można dwa rodzaje umowy komisu: umowę komisu kupna (komis kupna) i umowę komisu sprzedaży (komis sprzedaży). Przy czym należy pamiętać, że przedmiotem tych umów sprzedaży mogą być tylko rzeczy ruchome.
Na podstawie umowy komisu kupna komisant zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna rzeczy ruchomych na rachunek komitenta, lecz w imieniu własnym. Natomiast komis sprzedaży charakteryzuje się tym, że komisant zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek komitenta, lecz w imieniu własnym. Możliwe jest również zawarcie umowy komisu łączącej oba wskazane rodzaje, na podstawie której komisant jest zobowiązany zarówno do kupna, jak i sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek komitenta, ale we własnym imieniu.
Komisant świadczy usługi pośrednictwa handlowego jako zastępca pośredni komitenta. Dokonuje on czynności prawnych (zawiera umowy sprzedaży) na rachunek komitenta, lecz we własnym imieniu[1]. Działanie we własnym imieniu oznacza, że stroną tych umów oraz podmiotem praw i obowiązków z nich wynikających jest komisant. Natomiast jednoczesne występowanie na rachunek komitenta wyraża się w tym, że komisant ma obowiązek przenieść na komitenta wszelkie prawa, których podmiotem stał się na podstawie tych umów, zaś komitent ma obowiązek zwolnić go z zaciągniętych w ten sposób zobowiązań[2]. W związku z tym pomiędzy komitentem a kontrahentem komisanta (sprzedawcą lub kupującym) nie powstaje bezpośrednio żaden stosunek prawny, choć w istocie skutek prawnorzeczowy w postaci przeniesienia własności rzeczy następuje pomiędzy tymi podmiotami. Odbywa się to jednakże za pośrednictwem komisanta, który kupuje bądź sprzedaje rzecz we własnym imieniu.
Przepisy dotyczące umowy komisu nie przewidują szczególnych regulacji dla przypadków zmiany czy rozwiązania umowy. W związku z tym należy przyjąć, że może to nastąpić na zasadach ogólnych, a więc w drodze zgodnych oświadczeń woli stron.
Natomiast w zakresie wygaśnięcia umowy komisu należy odwołać się do zasad ogólnych oraz na zasadzie analogii do przepisów o umowie zlecenia. Zobowiązanie wynikające z umowy komisu wygasa przede wszystkim w razie jego wykonania. Jeżeli więc strony zawarły umowę komisu dla dokonania jednej bądź dla zawarcia większej, ale wyraźnie określonej liczby transakcji sprzedaży (umowa rezultatu), w razie wykonania umowy przez obie strony komisu, zobowiązanie wygasa. Ponadto strony mogą rozwiązać umowę w drodze złożenia zgodnych oświadczeń woli[3].
Co do kwestii weksla zabezpieczającego należność lub wartość towaru po zakończonej współpracy praktyka wskazuj na różne jej formy, i jedną z nich jest zabezpieczenie umowy poprzez podpisanie i oddanie podpisanego weksla tzw. in blanco lub gwarancyjnego. I jest to z reguły weksel in blanco wraz (co już regułą nie jest) z deklaracją wekslową. Powyższe zabezpieczenie wekslowe służy do szybszego uzyskania należności w drodze nakazu zapłaty.
Przepisy ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (tj.: Dz. U. 2016 poz. 160) nie regulują bezpośrednio kwestii zwrotu weksli tzw. gwarancyjnych.
Jednakże po zakończeniu umowy komisu komitent w przedstawionym stanie faktycznym powinien zwrócić weksel komisantowi, jednak gdy komitent nie zwróci weksla komisantowi, zastosowanie będą miały przepisy Kodeksu cywilnego.
Wystarczającą ochronę w tym przypadku przewiduje art. 465 § 1 KC, który stanowi, że jeżeli istnieje dokument stwierdzający zobowiązanie, dłużnik (komisant) spełniając świadczenie może żądać zwrotu dokumentu. Jednakże gdy wierzyciel (komitent) ma interes w zachowaniu dokumentu, w szczególności gdy świadczenie zostało spełnione tylko częściowo, dłużnik (komisant) może żądać uczynienia odpowiedniej wzmianki na dokumencie. Cytowany przepis pozwala dłużnikowi (komisantowi) żądać zwrotu wystawionego weksla in blanco w wypadku spełnienia przez niego swojego świadczenia.
Reasumując, komisant w momencie zakończenia umowy powinien zgłosić się do komitenta z żądaniem oddania (zwrotu) weksla czy weksli stanowiących zabezpieczenie świadczeń z umowy. I komitent powinien mu w momencie zakończeniu umowy i spełnienia świadczeń za rozliczenia się z powierzonych w komis towarów weksle wydać.
Podstawa prawna:
- art. 765 i kolejne Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tj.: Dz. U. 2016 poz. 380)
Stan prawny aktualny na dzień 22 września 2016 r.
--
[1] System prawa cywilnego, t. I, s. 745 i n.; Z. Radwański, Prawo cywilne, Warszawa 1993, s. 205; A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne, 2000, s. 338).
[2] A. Kędzierska-Cieślak, Komis (zagadnienia cywilnoprawne), Warszawa 1973, s. 30 i n.
[3] Kidyba Andrzej (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część szczególna, wyd. II
