Kwalifikacja danej umowy jako umowy o pracę lub jako umowy prawa cywilnego zależy od okoliczności konkretnego przypadku. Zapoznaj się z przedstawionym przykładem i sprawdź co decyduje, czy Ciebie i zatrudnionego łączy umowa o pracę, czy też umowa cywilnoprawna. Pozwoli to Tobie korzystać i świadomie kreować rodzaje i sposoby zatrudnienia.
Rozstrzygnięcie:
W umowie zlecenia mogą wystąpić cechy kierownictwa i podporządkowania, choć nie takie same, jak w zależności właściwej dla stosunku pracy (art. 22 § 1 i § 11 k.p. oraz art. 750 k.c.).
Stan faktyczny[1]:
Pani Elwira Grudzień wniosła o ustalenie, iż zamiast umów zlecenia łączył je z pozwanym – Spółką X Sp. z o. o stosunek pracy od 1 grudnia 2014 r. do 28 października 2015 r. i w konsekwencji o zasądzenie świadczeń ze stosunków pracy (wydania świadectw pracy, ekwiwalentu za urlop, wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, dodatkowego wynagrodzenia rocznego).
Zagadnienie prawne:
Co powinien wziąć pod uwagę Sąd rozpoznając powództwo Pani Elwiry z punktu widzenia cech determinujących nawiązanie stosunku pracy? Na podstawie jakich przesłanek ustala się rodzaj stosunku prawnego łączącego strony? Jaka jest rola cechy pozostawiania pod kierownictwem i podporządkowania w ustalaniu rodzaju stosunku prawnego stron?
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2021.1805 t.j.);
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy: Dz.U.2022.1510 t.j. – dalej jako: k.p.
Rozstrzygnięcie:
W judykaturze i doktrynie przyjęto, iż jeżeli zawarta przez strony umowa ma zarówno cechy umowy o pracę, jak i umowy cywilnej, to celem dokonania oceny z jakim rodzajem stosunku prawnego mamy do czynienia należy ustalić, które z tych cech mają charakter przeważający (patrz: wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 marca 1965 r., III PU 28/64, OSNC 1965 Nr 9, z dnia 18 czerwca 1998 r., I PKN 191/98, z dnia 14 września 1998 r., I PKN 334/98,; z dnia 28 października 1998 r., I PKN 416/98,; z dnia 7 marca 2006 r., I PK 146/05; z dnia 7 października 2007 r., III PK 38/07; I PK 311/07, OSNP 2009; z dnia 5 maja 2010 r., I PK 8/10). Zakwalifikowanie danej umowy jako umowy o pracę wymaga więc, stwierdzenia, iż konkretny stosunek prawny charakteryzuje się przeważającymi cechami stosunku pracy tj. podporządkowaniem pracownika pracodawcy, odpłatnością, a praca jest świadczona w sposób zorganizowany i ciągły i ma charakter samoistny. Należy też pamiętać, iż ze stosunkiem pracy wiąże się prawo do urlopu oraz otrzymywanie wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy. Cechę kierownictwa pracodawcy i podporządkowania się pracownika uznaje się za cechę konstrukcyjną i właściwą stosunkowi pracy. Pracodawca powinien mieć możliwość wydawania wiążących poleceń, co w rzeczywistości sprowadza się także do możliwości kontrolowania pracowanikai. Pojęcie kierownictwa pracodawcy obejmuje nie tylko typowe zależności związane z wydawaniem pracownikowi poleceń, ale również obowiązek świadczenia pracy w określonym miejscu i czasie oraz przestrzeganie zasad organizacji oraz porządku pracy określonego w regulaminie (szersze ujęcie podporządkowania pracowniczego).[2] Dla stwierdzenia, czy w danym stosunku występuje cecha kierownictwa i podporządkowania, z reguły bada się, więc występowanie takich elementów jak: określony czas pracy i miejsce wykonywania czynności, podpisywanie listy obecności, podporządkowanie pracownika regulaminowi pracy. Według znacznej części przedstawicieli judykatury i doktryny cecha kierownictwa i podporządkowania jest warunkiem koniecznym uznania danego stosunku prawnego za stosunek pracy i jest cechą właściwą tylko stosunkowi pracy. Sąd Najwyższy w Wyroku z 22 kwietnia 2015 r., I PK 153/14 stwierdził, iż „Podporządkowaniu pracownika kierownictwu pracodawcy, w procesie świadczenia pracy, stanowi swoistą linię demarkacyjną, pozwalającą na wyróżnienie elementu konstrukcyjnego stosunku pracy. Na podporządkowanie pracownika składa się kierownictwo podmiotu zatrudniającego oraz wyznaczanie przez niego czasu i miejsca wykonywania pracy. Przyjmując takie założenie można twierdzić, że termin "kierownictwo" odnajduje się jedynie w zakresie świadczenia pracy. Ogólna kontrola osoby zatrudnionej na podstawie umowy zlecenia, dokonywana przez zleceniodawcę z punktu widzenia rezultatów działalności, nie świadczy o podporządkowaniu pracowniczym.”
W orzecznictwie pojawia się ostatnio stanowisko liberalizujące formy zatrudnienia, przyznając decydujące znaczenie w zakresie kwalifikacji stosunku prawnego woli stron. Otóż, w Wyroku z 11 września 2013 r., sygn. akt II PK 372/12, Sąd Najwyższy stwierdził, że organizacyjne podporządkowanie nie stanowi przeszkody do przyjęcia, że strony łączy umowa zlecenie. W stanie faktycznym ww. sprawy zatrudniającemu przysługiwało uprawnienie do wydawania poleceń i zakazów. Ostatecznie jednak Sąd zakwalifikował umowę łączącą strony jako cywilnoprawną, zdecydowała wola stron i ich zgodny zamiar, oceniany na chwilę zawierania umowy. Wybór podstawy prawnej zatrudnienia został bowiem pozostawiony stronom, co wynika z art. 3531 k.c. w związku z art. 300 k.p. Sąd wskazał także, iż wykonywanie takich samych czynności może występować w ramach umowy o pracę i umowy cywilnoprawnej. To, że zatrudniony pozostaje w stałej dyspozycji zlecającego nie oznacza od razu, że wykonuje pracę podporządkowaną. Przesądzającego znaczenia nie ma też stwierdzenie, że świadczenie pracy w sposób ciągły, gdyż jest to cecha właściwa dla zatrudnienia na podstawie stosunku pracy, ale może ona występować też w umowach cywilnoprawnych. Ustalenie, że zatrudniony miał osobiście świadczyć pracę nie oznacza nawiązania stosunku pracy, gdyż cecha ta może występować również w umowach cywilnoprawnych. Żadne z ustaleń w sprawie nie było przesądzające dla wniosku, że podstawą zatrudnienia była umowa o pracę. W takiej sytuacji dla oceny podstawy zatrudnienia powódek istotne znaczenia ma wola stron wyrażona w umowach.
Wobec prezentowanego stanowiska, to wola stron może więc decydować, jako że nie można zakładać, iż strony mające pełną zdolność do czynności prawnych miały zamiar zawrzeć umowę o innej treści niż tę, którą zawarły (np. właśnie umowę o pracę zamiast umowy zlecenia), (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z 5 września 1997 r., I PKN 229/97, z 28 stycznia 1998 r. II UKN 479/97; z 7 marca 2006 r. I PK 146/05; z 27 maja 2010 r., II PK 354/09; z 4 lutego 2011 r., II PK 82/10). Umowa o pracę i stosunek pracy wywodzą się z prawa cywilnego, ale ich prawna odrębność od cywilnoprawnych stosunków zatrudnienia oznacza, że treść zlecenia nie może być taka sama jak stosunku pracy, co nie znaczy, że nie może być zbliżona. W zleceniu mogą wystąpić cechy kierownictwa i podporządkowania, choć nie takie same, jak w zależności właściwej dla stosunku pracy.
Brak jest możliwości stwierdzenia jednoznacznie, w sposób ogólny i abstrakcyjny, że samo wystąpienie cechy kierownictwa i podporządkowania determinuje uznanie danego stosunku za stosunek pracy. Każdą sprawę należy oceniać indywidualnie, biorąc pozostałe elementy kształtujące stosunek prawny między stronami. Warto zauważyć, iż w orzecznictwie pojawia się pogląd, wiążący istnienie stosunku pracy nie od występowania cechy kierownictwa i podporządkowania w ogóle, ale od tego w jakim kontekście, „nasileniu” oraz formie ona występuje, a przede wszystkim jaka była wola i zamiar stron.
--
[1] Wszystkie dane personalne i okoliczności są fikcyjne i zostały stworzone na potrzeby niniejszego przykładu.
[2] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 21 kwietnia 2015 r., III AUa 1567/14
