Wyłączenie pracownika organu podatkowego od załatwienia sprawy i innych

Wyłączenie pracownika organu podatkowego, naczelnika urzędu skarbowego, czy wójta, burmistrza (prezydenta miasta) oraz innych organów gminy od załatwiania spraw następuje zawsze w razie spełnienia się określonych przesłanek ustawowych. Obowiązek wyłączenia stanowi m.in. zabezpieczenie rozpoznania sprawy podatnika w sposób bezstronny. Poniżej przedstawiamy, kiedy do takiego wyłączenia może dojść, tj. w jakich sytuacjach i na jakich zasadach.

Artykuł 130 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383), zawiera zamknięty katalog osób (pracowników) podlegających wyłączeniu od załatwienia sprawy. Kolejne przepisy o.p., tj. art. 131, 132 odnoszą się zasadniczo również do innych osób, w tym będących w istocie organami administracji samorządowej.

Wyłączenie musi odnosić się do spraw dotyczących zobowiązań podatkowych oraz innych spraw normowanych przepisami prawa podatkowego.

Urzędnicy mogą być wyłączeni od udziału w postępowaniu:

• na swoje żądanie,
• na żądanie strony postępowania,
• z urzędu.

I tak zgodnie z art. 130 § 1 o.p. pracownicy urzędu skarbowego, urzędu gminy (miasta), starostwa, urzędu marszałkowskiego, izby skarbowej, funkcjonariusze celni lub pracownicy urzędu celnego, izby celnej, urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych oraz członkowie samorządowego kolegium odwoławczego podlegają wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawach dotyczących zobowiązań podatkowych oraz innych spraw normowanych przepisami prawa podatkowego, w których:

1. są stroną;
2. pozostają ze stroną w takim stosunku prawnym, że rozstrzygnięcie sprawy może mieć wpływ na ich prawa lub obowiązki;
3. stroną jest ich małżonek, rodzeństwo, wstępny, zstępny lub powinowaty pierwszego do drugiego stopnia;
4. stronami są osoby związane z nimi z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
5. byli świadkami lub biegłymi, byli lub są przedstawicielami podatnika albo przedstawicielem podatnika jest jedna z osób wymienionych w pkt. 3 i 4;
6. brali udział w wydaniu zaskarżonej decyzji;
7. zaistniały okoliczności, w związku z którymi wszczęto przeciw nim postępowanie służbowe, dyscyplinarne lub karne;
8. stroną jest osoba pozostająca wobec nich w stosunku nadrzędności służbowej.

Należy pamiętać, iż przyczyny wyłączenia od załatwienia sprawy trwają także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.

WSA w Warszawie w wyroku z dnia 7 stycznia 2004 r., sygn. akt III SA 125/03, wyraził pogląd, że na podstawie art. 130 § 3 ordynacji podatkowej wyłączeniu podlega kierownik działu w urzędzie skarbowym, który wydał decyzję z upoważnienia naczelnika urzędu skarbowego określającą podatek należny od podatniczki, której pracownicą była jego żona. To dlatego, że żona tego urzędnika rozstała się z pracodawczynią na skutek konfliktu.

Wyłączenie od udziału w postępowaniu oznacza, iż dany pracownik organu podatkowego nie tylko nie może brać udziału w czynnościach związanych bezpośrednio z wydaniem decyzji, ale także wszystkich czynnościach o charakterze przygotowawczym do wydania decyzji.

Wyłączenie pracownika powinno nastąpić z urzędu, tj. organ sam powinien dostrzec powody wyłączenia danego pracownika i to uczynić z własnej inicjatywy bądź z inicjatywy pracownika urzędu, który ma podlegać wyłączeniu. Jeżeli jednak organy podatkowe we własnym zakresie (np. przez pomyłkę bądź przeoczenie lub z innych powodów) nie zauważą konieczności wyłączenia pracownika, podatnik (przedsiębiorca) może samodzielnie złożyć stosowny wniosek w tym zakresie.

Choć ordynacja podatkowa nie precyzuje formy w jakiej dokonuje się wyłączenia pracownika lub funkcjonariusza, .przyjmuje się, iż powinno to następować w formie postanowienia. Do czasu wydania i doręczenia takiego postanowienia stronom postępowania w sprawie, z formalnego punktu widzenia pracownik bierze udział w postępowaniu. Zarówno w przypadku wyłączenia pracownika na wniosek lub z urzędu, na postanowienie w tym przedmiocie nie przysługuje zażalenie.

Ustawa nie wymaga uprawdopodobnienia okoliczności powodujących stronniczość pracownika lub funkcjonariusza, lecz tylko okoliczności wywołujących wątpliwości co do bezstronności tych osób. Uprawdopodobnić znaczy natomiast tyle, co wskazać na możliwość, szansę zaistnienia czegoś w sposób sugerujący prawdziwość, autentyczność, w sposób bliski prawdy. Jako przykład okoliczności wywołujących wątpliwości co do bezstronności pracownika można wskazać utrzymywanie stosunków towarzyskich pomiędzy pracownikiem a stroną postępowania, czy też zamieszkiwanie w sąsiedztwie. Jak wyjaśnił NSA w wyroku z dnia 14 maja 1998 r., sygn. Akt IV SA 1153/96:

Jeżeli pracownik urzędu skarbowego nie złożył stosownego wniosku o wyłączenie, pomimo iż jego złożenie było zasadne, ani też nie uczyniła tego strona, to wyłączenie powinno nastąpić z urzędu, co wynika przykładowo z wyroku NSA w Warszawie z dnia 7 stycznia 2004 r., sygn. akt III SA 125/03.

W przypadku wyłączenia od udziału w postępowaniu pracownika lub funkcjonariusza powinno nastąpić wyznaczenie innego pracownika lub funkcjonariusza do prowadzenia sprawy. Podobna sytuacja ma miejsce w związku z wyłączeniem członka samorządowego kolegium odwoławczego. Powinno to nastąpić niezwłocznie, celem uniknięcia zbędnego przedłużania postępowania. Należy bowiem podkreślić, że pracownik wyłączony od udziału w postępowaniu oraz wyłączone samorządowe kolegium odwoławcze - nie mogą podejmować żadnych czynności w tych postępowaniach.

W przypadku wyłączenia członka samorządowego kolegium odwoławczego jego prezes wyznacza osobę uprawnioną do zastąpienia osoby wyłączonej. Jeżeli samorządowe kolegium odwoławcze na skutek wyłączenia jego członków nie może załatwić sprawy z braku pełnego składu orzekającego, Prezes Rady Ministrów, w drodze postanowienia, wyznacza do załatwienia sprawy inne samorządowe kolegium odwoławcze.

Naczelnicy urzędu skarbowego oraz dyrektor izby skarbowej podlegają wyłączeniu od załatwiania spraw dotyczących zobowiązań podatkowych lub innych spraw normowanych przepisami prawa podatkowego, w przypadku gdy sprawa dotyczy (art. 131 o.p.)

1. ich samych lub ich zastępców;

2. małżonka, rodzeństwa, wstępnych, zstępnych albo powinowatych do drugiego stopnia, naczelnika urzędu skarbowego lub dyrektora izby skarbowej;

3. osoby związanej stosunkiem przysposobienia, opieki lub kurateli z naczelnikiem urzędu skarbowego lub dyrektorem izby skarbowej.

4. podmiotu, z którym osoby wymienione wyżej pozostają w takim stosunku prawnym, że rozstrzygnięcie sprawy może mieć wpływ na ich prawa lub obowiązki

W przypadku wyłączenia naczelnika urzędu skarbowego lub jego zastępcy, sprawę załatwia naczelnik urzędu skarbowego wyznaczony przez właściwego dyrektora izby skarbowej.

W przypadku wyłączenia dyrektora izby skarbowej lub jego zastępcy, sprawę załatwia naczelnik urzędu skarbowego wyznaczony przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Naczelnik ten nie może przy tym podlegać dyrektorowi izby skarbowej, której dyrektora lub jego zastępcy dotyczą przesłanki wyłączenia.

Zasady te stosuje się odpowiednio w sprawach wyłączenia naczelnika urzędu celnego, z tym że osobę do załatwienia sprawy wyznacza właściwy dyrektor izby celnej.

W sprawie wyznaczenia innego organu podatkowego wydaje się postanowienie.

Wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta, marszałek województwa, ich zastępcy oraz skarbnik jednostki samorządu terytorialnego podlegają wyłączeniu od załatwiania spraw dotyczących ich zobowiązań podatkowych lub innych spraw normowanych przepisami prawa podatkowego (art. 132 o.p.).

W tym przypadku samorządowe kolegium odwoławcze wyznacza, w drodze postanowienia, organ właściwy do załatwienia sprawy.

Wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta, marszałek województwa, ich zastępcy oraz skarbnik jednostki samorządu terytorialnego podlegają wyłączeniu również do spraw dotyczących:

1. ich małżonka, rodzeństwa, wstępnych, zstępnych albo powinowatych pierwszego stopnia;
2. osób związanych z nimi stosunkiem przysposobienia, opieki lub kurateli.

Autor: Rafał Styczyński, doradca podatkowy – wpisany na listę Ministerstwa Finansów i Krajowej Rady Doradców Podatkowych, Nr wpisu: 10654