Kiedy i jak można sprzedawać w systemie ratalnym

Definicja sprzedaży ratalnej

Sprzedaż ratalna jest umową nazwaną uregulowaną w kodeksie cywilnym. Obecnie w obrocie można spotkać powszechnie stosowane systemy sprzedaży ratalnej, zwłaszcza przy towarach bieżącego użytku typu: sprzęt elektroniczny, komputery, telefony, ale również z tzw. wyższej półki, jak meble czy samochody. Jest to o tyle wygodna dla nabywcy forma zakupu, że daje dostępność towaru jeszcze przed zapłatą całkowitej ceny.

 

Podstawa prawna sprzedaży ratalnej

W Kodeksie cywilnym sprzedaż ratalną regulują przepisy art. 583-588. Zgodnie z nimi sprzedażą na raty jest dokonana w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaż rzeczy ruchomej osobie fizycznej za cenę płatną w określonych ratach, jeżeli według umowy rzecz ma być kupującemu wydana przed całkowitym zapłaceniem ceny.

Przepisów K.c. dotyczących sprzedaży ratalnej nie stosuje się do sprzedaży na raty, jeżeli kupujący nabywa rzecz w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, a więc nie jako konsument.

A zatem, sprzedaż na raty, to sprzedaż dokonywana w zakresie działalności przedsiębiorstwa połączona z elementem kredytowania, polegającym na rozłożeniu dla danej sprzedaży zapłaty ceny kupna przez konsumenta na raty, a więc finansowania sprzedaży przez sprzedawcę. Powszechność zawierania umów sprzedaży na raty w praktyce obrotu będzie uzależniona od konkurencyjności warunków, na jakich jest ona zawierana w porównaniu np. z umowami leasingu.

 

Przesłanki sprzedaży ratalnej

Dla zakwalifikowania określonego stosunku umownego jako sprzedaż na raty konieczne jest wypełnienie łączne przesłanek zawartych w art. 583 k.c.:

• sprzedającym musi być profesjonalista dokonujący sprzedaży w zakresie działalności przedsiębiorstwa;
• nabywcą musi być osoba fizyczna niedokonująca tej czynności w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, zazwyczaj będąca konsumentem;
• przedmiotem umowy sprzedaży winna być rzecz ruchoma, nieprzeznaczona do dalszego rozporządzania;
• cena winna zostać rozłożona na raty;
• wydanie rzeczy przez sprzedawcę powinno nastąpić przed całkowitym spełnieniem świadczenia wzajemnego przez kupującego.

Z powyższego wynikają ważne konsekwencje, iż w odniesieniu do innych stosunków, w których stronami umowy sprzedaży będą przedsiębiorcy, czy przedmiotem umowy będzie nieruchomość, czy cena zostanie rozłożona na raty, przy braku pozostałych przesłanek, należy im odmówić charakteru sprzedaży raty; a co za tym idzie przepisy kodeksu cywilnego do tak ukształtowanego stosunku nie będą miały wprost zastosowania. Oczywiście, zgodnie z ogólną zasadą z art. 3531 k.c. Strony mogą w takiej sytuacji ukształtować zapisy umowne w ten sposób, aby zawrzeć jednak odpowiednie odesłanie do przepisów K.c. regulujących sprzedaż ratalną.

Powyższe ma istotne znaczenie w świetle postanowień przepisu art. 584 K.c. zapewniającego kupującemu ochronę z tytułu rękojmi za wady stanowiąc, iż odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej na raty może być przez umowę wyłączona lub ograniczona tylko w wypadkach przewidzianych przez przepisy szczególne. Umowa nie może utrudnić kupującemu wykonania uprawnień z tytułu rękojmi. Tak więc przepis K.c. zapewnia kupującemu rzecz na raty taką samą sytuację w zakresie uprawnień wynikających z rękojmi, jaką ma kupujący rzecz, który płaci cenę jednorazowo. To po stronie sprzedawcy występuję odpowiedzialność za jakość i stan prawny przedmiotu sprzedaży. Przedsiębiorco pamiętaj, że przedmiotowy przepis ma charakter bezwzględnie obowiązujący (ius cogens), co oznacza, że wszelkie postanowienia umowy pogarszające sytuację kupującego z punktu widzenia możliwości realizacji uprawnień z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej są nieważne, jeżeli nie znajdą uzasadnienia w uregulowaniach przepisów szczególnych. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, żeby w drodze porozumienia poszerzono rozmiar odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi.

Kupujący może płacić raty przed terminem płatności (art. 585 k.c), co oznacza, że strony umowy sprzedaży ratalnej nie mogą wprowadzić w umowie uregulowań zakazujących zapłaty przez kupującego rat przed ich terminem płatności. Możliwość dokonania wcześniejszej zapłaty umówionych rat nie jest, w świetle powyższego przepisu, uzależniona od spełnienia przez kupującego jakichkolwiek dalszych przesłanek.

Stosownie do art. 586 k.c. zastrzeżenie natychmiastowej wymagalności nieuiszczonej ceny na wypadek uchybienia terminom poszczególnych rat jest skuteczne tylko wtedy, gdy było uczynione na piśmie przy zawarciu umowy, a kupujący jest w zwłoce z zapłatą co najmniej dwóch rat, łączna zaś suma zaległych rat przewyższa jedną piątą część umówionej ceny. Jest to ustawowe minimum ochrony, przewidzianej w wypadku wystąpienia po stronie kupującego zwłoki z zapłatą ceny. Strony w umowie mogą w drodze właściwych zapisów wprowadzić postanowienia zwiększające zakres ochrony kupującego. Jednocześnie przepis ten chroni również interes sprzedawcy na wypadek niewywiązywania się kupującego z obowiązku terminowego płacenia rat.

 

Konsekwencje braku spłaty rat w terminie

Jedną z możliwych konsekwencji naruszenia terminu zapłaty poszczególnych rat przez kupującego może być natychmiastowa wymagalność zapłaty całej nieuiszczonej jeszcze ceny przez sprzedawcę. Należy tu jednak pamiętać, że skuteczność zastrzeżenia będzie jednak zależała od spełnienia przesłanek, o których stanowi art. 586 par. 1 k.c, tj.:

zastrzeżenie przy zawarciu umowy natychmiastowej wymagalności nieuiszczonej ceny;

zachowanie formy pisemnej dla odpowiedniej klauzuli umownej zawierającej zastrzeżenie; 3) wystąpienie po stronie kupującego zwłoki z zapłatą co najmniej dwóch rat;

zaległość powinna przewyższać jedną piątą część umówionej ceny;

wyznaczenie kupującemu odpowiedniego terminu na zapłacenie zaległości z uczynieniem zastrzeżenia o skutkach braku wykonania zobowiązania w zakreślonym terminie.

W wypadku niezapłacenia ceny w terminie uzgodnionym przez strony sprzedawca jest uprawniony do odstąpienia od umowy. Sprzedawca będzie mógł odstąpić od umowy po spełnieniu przesłanek, o których stanowi art. 586 par. 2 k.c., tj.:

• kupujący jest w zwłoce z zapłatą co najmniej dwóch rat (może dotyczyć zarówno rat pełnych, jak i części rat niekoniecznie kolejnych),
• łączna suma zaległych rat przewyższa jedną piątą część umówionej ceny (oznacza odniesienie tej kwoty do całej ceny sprzedaży, a nie tylko do tej części ceny, która pozostaje do zapłaty),
• upłynął dodatkowy termin wyznaczony przez sprzedawcę do zapłacenia zaległości z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu terminu dojdzie do odstąpienia.

 

Odstąpienie od umowy sprzedaży ratalnej

Należy pamiętać, że do odstąpienia konieczne będzie złożenie odpowiedniego oświadczenia woli. W przypadku odstąpienia sprzedawcy od umowy kupujący będzie zobowiązany do zwrotu rzeczy sprzedanej, a sprzedawca do zwrotu części ceny dotychczas uiszczonej przez kupującego. Sprzedawca może domagać się odszkodowania z tytułu niewykonania zobowiązania, a ponadto jest uprawniony do żądania pokrycia straty wynikającej z zużycia rzeczy przez okres, gdy znajdowała się ona we władaniu kupującego.

 Stosownie do art. 588 k.c. przepisy Kodeksu (j.w.) dotyczące sprzedaży ratalnej stosuje się odpowiednio w wypadkach, gdy rzecz ruchoma zostaje sprzedana osobie fizycznej korzystającej z kredytu udzielonego w tym celu przez bank, jeżeli kredyt ten ma być spłacony ratami, a rzecz została kupującemu wydana przed całkowitą spłatą kredytu. Regulacja ta dotyczy obrotu konsumenckiego, kiedy właściwa umowa sprzedaży jest poprzedzona umową kredytową, na mocy której kupujący pozyskuje środki na sfinalizowanie właściwej transakcji.

Należy tu wskazać, że jeżeli umowa kredytu spełnia przesłanki uznania za kredyt konsumencki i ma do niej zastosowanie ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim to warto również zapoznać się z przepisami art. 48-52 tej ustawy regulującymi spłatę kredytu przez kredytobiorcę przed terminem.

Sprzedaż na raty podlega podatkowi od towarów i usług (VAT) jako realizowana w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, natomiast nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych.

 

Przygotowanie do świadczenia sprzedaży w systemie ratalnym

Przed podjęciem decyzji o wprowadzeniu sprzedaży ratalnej, ważne jest przeprowadzenie działań wyprzedzających, które pozwolą na właściwe wdrożenie tego systemu i zapewnią sprawną jego realizację. A zatem, przedsiębiorco pamiętaj, że w pierwszej kolejności dla czynności wstępnych rozpoznania warunków i przygotowania oferty sprzedaży ratalnej należy zapoznać się z przepisami regulującymi taką sprzedaż (patrz wyżej pkt I).

Kolejnymi krokami będą:

• rozpoznanie rynku w ujęciu relewantnym dla produktu i formy, czyli w jakim zakresie na rynku właściwym dla danego produktu np. „elektroniki”, dla danej miejscowości a w przypadku sprzedaży wysyłkowej, czy internetowej, jakie oferowane są w ofercie warunki zapłaty i dostawy, ilość rat, koszt, a więc dodatkowa prowizja lub oprocentowanie dla porównania i przyjęcia założeń skalkulowania oferty, uwzględniając odpowiednią rotację, obroty i możliwości finansowania przez firmę w okresie spłat rat;
• odniesienie dokonanych w ramach rozpoznania ustaleń o liczbie rat, jej wysokości, okresach spłat i kosztach finansowania do własnych zdolności finansowania, kontraktów z dostawcami (producentami, hurtowaniami) oraz warunkami kredytów na finansowanie sprzedaży ratalnej zebranymi z banku(ów);
• opracowanie wstępnej oferty ratalnej dla potrzeb skalkulowania świadczenia takiej sprzedaży i przygotowania biznes planu, projektu dla banku lub innej instytucji finansowej. W takiej ofercie sprzedaży ratalnej należy przyjąć najkrótszy okres spłat i najdłuższy okres spłat a tym samym wysokość rat od najmniejszej do największej, warunki skracania bądź wydłużania spłaty kredytu, możliwości zawieszenia bądź przedłużenia terminu spłaty jednej czy dwóch rat, warunki rozwiązania umowy za pełną spłatą z przewłaszczeniem towaru na kupującego, warunki rozwiązania umowy za zwrotem towaru jeżeli będzie spełniał cechy przydatności do korzystania i wprowadzenia do obrotu, koszty ubezpieczeń zarówno kredytu, jak i towarów sprzedaży ratalnej nie przewłaszczonych na konsumenta, koszty ubezpieczeń oferowanych klientom obligatoryjnie lub fakultatywnie produktu oferowanego w sprzedaży, który będzie pozostawał w posiadaniu klienta (od kradzieży, kradzieży z włamaniem, itp.) z cesją polis na sprzedawcę, warunków gwarancji i serwisowania produktów nieprzewłaszczonych na konsumenta a będących własnością sprzedawcy.

Następnie, jeżeli zapadnie decyzja o uruchamianiu takiej sprzedaży trzeba przygotować dokumenty zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne tj., takie, które będą obowiązywały pracowników, sprzedawców u przedsiębiorcy i takie które będą obowiązywały konsumentów, które będzie podpisywał lub które będą stanowiły dla niego informację, z którą się zapozna, co potwierdzi.

 

Dokumenty wymagane do sprzedaży ratalnej

Będą to dokumenty:

• wewnętrzne - regulamin/procedura lub dodatkowy rozdział lub cześć w regulacji wewnętrznej dla pracowników w zakresie prowadzenia sprzedaży, obsługi klientów i wewnętrznego obiegu dokumentów, instrukcja sprzedaży ratalnej z wzorami dokumentów;
• zewnętrzne – regulamin sprzedaży ratalnej w standardzie ogólnych warunków umów w znaczeniu art. 384 k.c., dokumenty zawarcia umowy, oświadczeń, udzielonych informacji i pouczeń, potwierdzanych podpisem przez konsumenta,

 

Rozpoczęcie świadczenia sprzedaży w systemie ratalnym

Czynności uruchomienia sprzedaży ratalnej w kolejnym etapie to:

• negocjacje i zawarcie umowy kredytu lub z inną jednostką finansująca (np. producenci) bądź pozyskanie środków własnych np. podwyższenie kapitału zakładowego, dopłaty, przyjęcie komandytariusza, emisja akcji itp.;
• zawarcie umów z hurtowaniami bądź producentami związane z zapewnieniem sobie dostaw w zw. z ew. zwiększeniem sprzedaży bądź uruchomieniem nowych produktów w tym systemie;
• druk materiałów informacyjnych, dokumentów i postawienie na stronie www pod odrębną zakładką witryny sprzedaży ratalnej z warunkami, regulaminem, ogólnych warunków umów oraz możliwie pełną informacją dla konsumenta;
• przygotowanie działań marketingowych, w tym reklamy wizualnej w miejscu sprzedaży a także medialnej bądź ulotkowej;
• ustalenie daty od jakiej będzie prowadzona sprzedaż ratalna mając na uwadze wykonanie i terminy gotowości wynikające z poprzednich punktów.

 

W końcowej fazie przygotowania i wdrożenia sprzedaży ratalnej należy pamiętać o:

• przeszkalaniu pracowników, sprzedawców, kasjerów, wprowadzaniu zmian do zakresów czynności oraz ustaleniu zasad nadzoru i kontroli w tym zakresie;
• ustaleniu sposobu i zakresu wewnętrznego monitoringu sprzedaży i controlingu transakcji dla uniknięcia, patologii, nadużyć, weryfikacji konsumentów, monitorowania spłat;
• porozumienia się z firmami/ą świadczącymi usługi w zakresie windykacji długów co do egzekucji zapłaty lub odbioru produktów;
• wprowadzeniu w polityce rachunkowości i księgach rachunkowych, odpowiednich ujęć w księgach pomocniczych (subkonta) dla rozliczeń sprzedaży ratalnej i przejrzystości, agregacji danych, dla kontroli wewnętrznej, controlingu i monitorowania wywiązywania się konsumentów ze spłat.

 

Po okresie wdrażania, np. 1,3 m-ca, przedsiębiorco pamiętaj o dokonaniu oceny sprawności i prawidłowości prowadzenia tej formy sprzedaży oraz sprawdź czy koszty i efekty są takie jak zakładano w projekcie (business planie). Dokonaj korekt, zmień strategię marketingową, ew. wzory dokumentów, instrukcji.

Takiej oceny, po okresie wdrażania, dokonywanej co pewien czas, w zależności od analizy i danych z controlingu o przebiegu tej formy sprzedaży, Instrukcja sprzedaży ratalnej w formie prawem przewidzianej powinna określać ocenę jej efektywności.