Jeżeli dla ułatwienia i usprawnienia zawierania transakcji stosujesz wzorce umowne, a więc gotowe zbiory postanowień obejmujących obowiązki i uprawnienia Twoje i konsumenta musisz umieć rozpoznać, czy stosowane przez Ciebie regulaminy, wzory umowy zawierają postanowienia już uznane przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów za niedozwolone albo które spełniają przesłanki uznania ich za takowe. Pamiętaj, że postanowienia niedozwolone nie są prawnie wiążące dla konsumenta, a Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów regularnie przeprowadza kontrole wzorców stosowanych w umowach z konsumentami.
W poniższym przykładzie, celem ilustracji, przedstawiamy zagadnienie klauzul niedozwolonych (abuzywnych) w odniesieniu do konkretnej umowy. Należy jednak pamiętać, iż w postępowaniu - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów - bada wzorce umowne w oderwaniu od konkretnie i indywidualnie zawartej umowy z konsumentem, nie ma więc znaczenia, czy wzorzec był zastosowany w danej umowie. Przykład dotyczy uznania za niedozwoloną klauzuli uzależniającej, zwrot zapłaty konsumentowi za niewykonanie świadczenie przedsiębiorcy, od konieczności przedstawienia paragonu fiskalnego.
Rozstrzygnięcie [1]:
(…) uznaje za niedozwolone i zakazuje pozwanej (…) wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:
"W takim wypadku Uczestnik ma prawo zrezygnować z kursu i otrzymać zwrot niewykorzystanej części wniesionej opłaty wyłącznie za okazaniem paragonu fiskalnego”
Stan faktyczny
Pan Jerzy prowadzi szkołę tańca. W ramach swojej działalności posługiwał wzorcem umownym[2] pt. „Regulamin Szkoły Tańca (...) na sezon 2015/2016”. Pani Maria, która wykupiła kurs salsy, po podpisaniu ww. Regulaminu w treści przedłożonej jej przez Pana Jerzego i zapłacie ceny, złamała nogę. Wobec czego powiadomiła Pana Jerzego, iż rezygnuje z kursu i chce odzyskać wpłacone tytułem ceny pieniądze. Pan Jerzy odmówił jej zwrotu wniesionej opłaty, gdyż Pani Maria nie posiadała paragonu fiskalnego potwierdzającego wykupienie kursu. Odmawiając zwrotu opłaty, Pan Jerzy powołał się na postanowienie zawarte w umowie, którą on i Pani Maria podpisali, a mianowicie, iż:
„W takim wypadku Uczestnik ma prawo zrezygnować z kursu i otrzymać zwrot niewykorzystanej części wniesionej opłaty wyłącznie za okazaniem paragonu fiskalnego".
Fundacja „Praworządni”, do której udała się Pani Maria z prośbą o pomoc, zbadała sprawę i stwierdziła, iż postanowienie zawartej jest we wzorcu umownym. Fundacja chce wystąpić do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z pozwem o uznanie zacytowanej klauzuli za niedozwoloną.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2021.1805 t.j.)
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U.2020.1740 t.j.)
Rozstrzygane zagadnienie:
Czy zacytowane postanowienie zawarte we wzorcu umownym stosowanym przez Pana Jerzego w obrocie z konsumentami stanowi klauzulę niedozwoloną?
Rozstrzygnięcie:
Sprawy o uznanie postanowień wzorca za abuzywne należą do właściwości Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) — Sądu Okręgowego w Warszawie. Celem tych postępowań jest eliminacja z obrotu niedozwolonego postanowienia i ochrona wszystkich konsumentów przed jego wykorzystywaniem, a SOKiK nie rozstrzyga w nich indywidualnych sporów między stronami.
Sądy wielokrotnie stwierdzały, iż postanowienia zmuszające konsumenta w celu realizacji swojego uprawnienia do przedkładania określonych przez przedsiębiorcę dowodów na uiszczenie opłaty za usługę, z której konsument rezygnuje, pomimo, że ustawodawca takiego obowiązku nie nałożył –są klauzulami niedozwolonymi. Sąd uznał tak, również co do przywołanego postanowienia wzorca umowy (art. 3851 § 1 k.c.) i zakazał jego wykorzystywania w obrocie z udziałem konsumentów.
Rozważenie, czy w sprawie mamy do czynienia z zastosowaniem niedozwolonego postanowienia umownego wymaga ustalenia, czy zachodzą przesłanki z art. 3851 §1 k.c.tj.:
1. postanowienie nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem,
Kontrola postanowienia ma tu charakter abstrakcyjny, gdyż obejmuje wzorzec stosowany przez Pana Jerzego w umowach z konsumentami, nie tylko z Panią Marią. Istotny jest zatem fakt, że Pan Jerzy wprowadził oceniany wzorzec do obrotu poprzez wystąpienie z ofertą zawarcia umowy z wykorzystaniem go.
2. postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.
W niniejszej sprawie, omawiane postanowienie nie reguluje głównych świadczeń stron, bowiem głównym świadczeniem przedsiębiorcy jest przeprowadzenie lekcji tańca, zaś konsumenta – zapłata umówionej ceny, a postanowienie dotyczy warunków pod jakimi może nastąpić zwrot zapłaty za świadczenie wzajemne przedsiębiorcy.
3. ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami,
Dobry obyczaj nakazuje, aby przedsiębiorca nie nakładał dodatkowych obowiązków ani nie ograniczał praw, które z mocy prawa przysługują konsumentowi. Na gruncie przywołanego stanu faktycznego, wskazanie w postanowieniu na wymóg okazania paragonu fiskalnego jako wyłącznego dowodu potwierdzającego zawarcie umowy sprzedaży jest równoznaczne z nakładaniem dodatkowych obowiązków na konsumenta i ograniczeniem uprawnień przysługujących konsumentowi realizującemu prawo do zwrotu opłaty za niezrealizowane przez przedsiębiorcę świadczenie.
4. powyższe prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta.
W przedstawionym stanie faktycznym, na mocy omawianej klauzuli, zwrot dokonanej przez konsumenta zapłaty za usługę, w ostateczności niezrealizowaną przez przedsiębiorcę, obarczone zostało dodatkowym obowiązkiem w postaci okazania paragonu fiskalnego. Takie postanowienie godzi w zasadę lojalności i uczciwości handlowej oraz jest sprzeczne z dobrymi obyczajami. Niespełnienie przez konsumenta dodatkowych wymagań, jednostronnie narzuconych przez przedsiębiorcę może prowadzić do sytuacji, w której z przyczyn nie leżących po stronie konsumenta, przedsiębiorca nie spełni swojego świadczenia, a mimo to nie będzie miał obowiązku zwrotu uiszczonej zapłaty za niewykonaną część umowy. Postanowienie takie może prowadzić do znacznej dysproporcji korzyści i strat obu stron umowy- przedsiębiorca pobiera opłatę, nie spełniając świadczenia, a konsument ponosi koszty usługi, z której nie korzysta. Reasumując, uzależnienie zwrotu wpłaconej i niewykorzystanej kwoty od dokonania przez konsumenta dodatkowych formalności powoduje obciążenie konsumenta ryzykiem podejmowanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej, co rażąco narusza jego interes.
Znając powyższe przesłanki, teraz sam możesz zweryfikować, czy stosowane przez Ciebie postanowienia umowne są dozwolone. Dlatego celu na bieżąco monitoruj rejestr klauzul niedozwolonych. Pamiętaj, iż celem uznania postanowienia za niedozwolone jest usunięcie z obrotu niedozwolonego postanowienia wzorca ze skutkiem dla stron postępowania oraz wszystkich osób trzecich. Ewidencję klauzul niedozwolonych oraz wyszukiwarkę konkretnych postanowień znajdziesz na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: www.uokik.gov.pl.
--
[1] Wyrok Sądu Okręgowego wWarszawie z 12 lutego 2015 r., sygn. akt XVII AmC 3420/13.
[2] Wzorzec umowny to np. regulamin, wzór umowy, formularz umowy, który został przygotowany przez przedsiębiorcę przed zawarciem umowy z konsumentem, zawiera gotowe postanowienia umowy obejmujących powtarzalne stany faktyczne, określa w jednolity sposób treść zawieranych w przyszłości umów z danymi klientami, nie zawiera danych indywidualizujących podmioty ani przedmiot kontraktu, służy do zawarcia umowy przez przystąpienie.
