Podatnik VAT – kto może a kto musi nim zostać?

I. Podatek VAT – wprowadzenie teoretyczne

Podatek VAT (od angielskiego Value Added Tax) – podatek od wartości dodanej – jest to powszechny podatek obrotowy, mający charakter wielofazowy. Zalicza się go do grupy podatków pośrednich – ostatecznie ciężar podatkowy jest skierowany na ostatniego nabywcę towaru lub usługi (podmiot, który nie ma prawy odliczenia podatku zapłaconego). Obciąża on każdą transakcję na etapie produkcji i dystrybucji. Podatek od towarów i usług stanowi dochód budżetu państwa.

Podatek VAT regulują następujące akty prawne:

1. Dyrektywa Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. U. UE. L. z 2006 r. Nr 347, str. 1 z późn. zm.);
2. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 931 z późn. zm.) – dalej jako „Ustawa o VAT”;

II. Zakres opodatkowania podatkiem VAT

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1-5 Ustawy o VAT, opodatkowaniem podatkiem od towarów i usług podlegają:

1. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju;
2. eksport towarów;
3. import towarów na terytorium kraju;
4. wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju;
5. wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

III. Stawka podatku VAT

Na dzień dzisiejszy obowiązują następujące stawki podatku od towarów i usług:

1. stawka podstawowa 23 %;
2. stawka obniżona 8 % (np. usługi gastronomiczne, związane z kulturą, sportem);
3. stawka obniżona 5 % (m.in. podstawowe produkty żywnościowe);
4. stawka preferencyjna 0 % (zastosowanie stawki 0 % w ujęciu teoretycznym nie oznacza zwolnienia podatkowego);
5. inne stawki występujące tymczasowo;

IV. Podatnicy podatku VAT

Zgodnie z art. 15 Ustawy o VAT podatnikami podatku VAT są:

1. osoby prawne;
2. jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej;
3. osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą;
4. jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej stanowiąca przedsiębiorstwo w spadku w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego.

Warto zaznaczyć, że za podatnika podatku VAT nie uznaje się organów władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy w zakresie realizowanych przez nie zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych.

V. Przedsiębiorca jako podatnik VAT

Jak wspomniano w pkt IV niniejszego Poradnika, podatnikiem podatku VAT są osoby wykonujące działalność gospodarczą (przedsiębiorcy). Stosownie do art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. prawo przedsiębiorców przez działalność gospodarczą rozumie się działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły.

Przedsiębiorców (ponieważ ten Poradnik jest właśnie do nich skierowany) jako podatników podatku VAT można podzielić na:

a) podatników VAT czynnych – to Ci przedsiębiorcy, którzy opłacają podatek VAT;

b) podatników VAT zwolnionych – to Ci przedsiębiorcy, którzy korzystają ze zwolnienia przedmiotowego lub podmiotowego.

Zasadą jest, że każdy przedsiębiorca jest podatnikiem VAT, przy czym może być on podatnikiem czynnym lub zwolnionym.

VI. Zwolnienie podmiotowe – kto musi być podatnikiem podatku VAT

Zgodnie z art. 113 Ustawy o VAT zwolniona od podatku jest sprzedaż dokonywana przez podatników, u których wartość sprzedaży nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 200.000 zł (dwieście tysięcy złotych). Do wartości tej sprzedaży nie wlicza się: (i) kwoty podatku, (ii) wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów oraz wewnątrzwspólnotowej sprzedaży towarów na odległość, która nie podlega opodatkowaniu podatkiem na terytorium kraju (iii) sprzedaży na odległość towarów importowanych, która nie podlega opodatkowaniu podatkiem na terytorium kraju (iv) odpłatnej dostawy towarów i odpłatnego świadczenia usług, zwolnionych od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 lub przepisów wydanych na podstawie art. 82 ust. 3 Ustawy o VAT z wyjątkiem: transakcji związanych z nieruchomościami, usług, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 7, 12 i 38-41 Ustawy o VAT, usług ubezpieczeniowych – jeżeli czynności te nie mają charakteru transakcji pomocniczych, (v) odpłatnej dostawy towarów, które na podstawie przepisów o podatku dochodowym są zaliczane przez podatnika do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji. W przypadku rozpoczynania działalności podlegającej opodatkowaniu podatkiem VAT w trakcie roku podatkowego, kwotę zwolnienia oblicza się proporcjonalnie korzystając ze wzoru [200.000 zł x liczba pozostałych dni do końca roku]. Wynik tego równania stanowi limit zwolnienia podatkowego.

Niestety rzeczywistość nie jest aż tak dobra jakby to wynikało z wyżej opisanego zwolnienia.

Pomimo nieprzekroczenia przez podatnika kwoty 200.000 zł w danym roku lub wspomnianej kwoty proporcjonalnej, zwolnienia podmiotowego nie stosuje się do podatników dokonujących dostaw:

1. towarów wymienionych w załączniku nr 12 do Ustawy o VAT;
2. towarów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, w rozumieniu przepisów o podatku akcyzowym, z wyjątkiem: energii elektrycznej (CN 2716 00 00), wyrobów tytoniowych, samochodów osobowych używanych zaliczanych przez podatnika, na podstawie przepisów o podatku dochodowym, do środków trwałych podlegających amortyzacji;
3. budynków, budowli lub ich części, w przypadkach, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 10 lit. a i b Ustawy;
4. terenów budowlanych;
5. nowych środków transportu;
6. następujących towarów, w związku z zawarciem umowy w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie: preparatów kosmetycznych i toaletowych (PKWiU 20.42.1), komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (PKWiU 26), urządzeń elektrycznych (PKWiU 27), maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowanych (PKWiU 28),
7. hurtowych i detalicznych części i akcesoriów do pojazdów samochodowych, z wyłączeniem motocykli (PKWiU 45.3) oraz motocykli (PKWiU ex 45.4);

Zwolnienia tego nie stosuje się również do podatników świadczących usługi:

1. prawnicze;
2. w zakresie doradztwa, z wyjątkiem doradztwa rolniczego związanego z uprawą i hodowlą roślin oraz chowem i hodowlą zwierząt, a także związanego ze sporządzaniem planu zagospodarowania i modernizacji gospodarstwa rolnego,
3. jubilerskie,
4. ściągania długów, w tym factoringu;
5. nieposiadających siedziby działalności gospodarczej na terytorium kraju.

VII. Zwolnienia przedmiotowe – kto musi być podatnikiem VAT c.d.

Wart. 43 Ustawy o VAT z podatku od towarów i usług zawarto bardzo szeroki katalog przypadków, które są zwolnione od omawianego podatku. Ich przytaczanie z uwagi na formę niniejszej publikacji jest niecelowe, niemniej jednak warto wskazać, że do tej grupy zalicza się np. usługi stomatologiczne, dostawę produktów rolnych dokonywaną przez rolnika ryczałtowego oraz świadczenie usług rolniczych przez rolnika ryczałtowego, działalność w zakresie gier hazardowych, usługi transportu sanitarnego.

Aktualny tekst Ustawy o VAT wraz ze szczegółowo opisanym katalogiem wyłączeń znajduje się w Internetowym Systemie Aktów Prawnych.

VIII. Wyłączenia przedmiotowe stosowania Ustawy o VAT

Zgodnie z art. 6 Ustawy o VAT przepisów tej ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa, a także w odniesieniu do czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.

IX. Kto nie jest podatnikiem podatku VAT

Do podatników podatku VAT zalicza się wszystkie podmioty wskazane w pkt IV niniejszego Poradnika. Każdy inny podmiot (np. pracownik) nie jest podatnikiem podatku VAT (na zasadzie a contrario). Warto zwrócić uwagę, że osoby prowadzące tzw. działalność nierejestrowaną również będą obowiązane do stosowania przepisów Ustawy o VAT.

X. Zrzeczenie się zwolnienia podmiotowego – kto może być podatnikiem podatku VAT

Podatnik podatku VAT zwolniony (zwolnienie podmiotowe) może zrezygnować z przysługującego mu zwolnienia i dobrowolnie uiszczać podatek VAT. W przypadku podatników zarejestrowanych czynność ta wymaga zawiadomienia naczelnika właściwego Urzędu Skarbowego przed rozpoczęciem okresu (miesiąca albo kwartału), w którym następuje rezygnacja ze zwolnienia. W przypadku nowych przedsiębiorców zawiadomienie należy złożyć przed wykonaniem pierwszej czynności opodatkowanej. Przyjmuje się, że takie rozwiązanie jest korzystne w przypadku, gdy podatnik planuje duże zakupy, mając następnie prawo do odliczenia zapłaconego podatku VAT.

XI. Biała lista podatników VAT

Szef Krajowej Administracji Skarbowej prowadzi tzw. Białą listę podatników VAT. Jest to jawny rejestr prowadzony w systemie teleinformatycznym zawierający wykaz podmiotów zarejestrowanych jako podatnicy VAT, niezarejestrowanych oraz wykreślonych i przywróconych do rejestru VAT. Skorzystanie z tego narzędzia pozwala zweryfikować:

1. czy dany podmiot jest czynnym podatnikiem podatku VAT
2. zweryfikować, dlaczego danemu podmiotowi odmówiono rejestracji, wykreślono go z rejestru lub przywrócono go do rejestru jako podatnika podatku VAT;
3. zweryfikować numer rachunku bankowego (firmowego) danego podmiotu.

Podstawa prawna:

1. Dyrektywa Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. U. UE. L. z 2006 r. Nr 347, str. 1 z późn. zm.);
2. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 931 z późn. zm.).