Pytanie z dnia 21 marca 2015
Przedstawiony problem prawny: Odpowiedzialność przedsiębiorcy za wykroczenie skarbowe polegające na niedopełnieniu obowiązku nadzoru nad stosowaniem kasy fiskalnej, a przez to dopuszczenie do popełnienia czynu zabronionego (przez pracownika).
Odpowiedź na problem prawny:
W przedstawionym stanie faktycznym pracownice obsługujące kasę fiskalną u danego przedsiębiorcy nie wydrukowały w trakcie sprzedaży paragonu fiskalnego, za co zostały ukarane mandatami przez przeprowadzających kontrolę pracowników izby skarbowej. Ukarane mandatami przyjęły je (w domyśle podpisały prawdopodobnie także protokół z przeprowadzonej czynności kontrolnej), a następnie zapłaciły. Po upływie roku od opisanego zdarzenia, przedsiębiorca otrzymał zawiadomienie z Izby Skarbowej, z którego dowiedział się o przypisaniu mu charakteru podejrzanego w sprawie niedopełnienia obowiązku ewidencjonowania sprzedaży na kasie rejestrującej. Po złożeniu przez niego wyjaśnień w Izbie Skarbowej, przedsiębiorca według podanej informacji został ukarany mandatem w wysokości 2 000 zł. W skierowanym do nas zapytaniu podniesiona została przede wszystkim wątpliwość, co do niejako podwójnego ukarania za ten sam czyn zabroniony.
Na wstępie zachęcamy do zapoznania się z naszą poradą „Konsekwencje nieprzyjęcia przez pracownicę mandatu za niewydanie paragonu fiskalnego” dostępną na stronie Mikroporady.pl. Dokładnie omówiliśmy w niej problematykę obowiązku ewidencjonowania sprzedaży na kasach rejestrujących, wyjaśnienie sformułowania „moment sprzedaży”, zasad postępowania mandatowego, wysokości mandatów, skutkach braku zgody na przyjęcie mandatu (wydanie postanowienia o wszczęciu dochodzenia, które kończy się sporządzeniem i skierowaniem do sądu aktu oskarżenia, czyli w tym przypadku wniosku o ukaranie), możliwych nadużyciach i nieprawidłowościach w przeprowadzanej kontroli oraz kwestię orzekania w sprawach o wykroczenia skarbowe przez sądy rejonowe.
W celu odpowiedzi na skierowane pytanie wyjaśniamy, iż w przedstawionym stanie faktycznym pracownice i (potencjalnie) przedsiębiorca dopuścili się zachowań, które zdaniem organów kontroli skarbowej wypełniły znamiona dwóch różnych wykroczeń skarbowych. Z uwagi na to, że zachowania te są ze sobą kodeksowo powiązane, czy wręcz jedno z nich warunkuje wystąpienie drugiego, może to rodzić błędne wyobrażenie o „ukaraniu dwa razy za to samo”.
Wskazujemy, iż według art. 62 § 1 Kodeksu karnego skarbowego niewystawienie faktury lub rachunku za wykonanie świadczenia, wystawienie ich w sposób wadliwy albo odmowa ich wydania przez przedsiębiorcę podlega karze grzywny do 180 stawek dziennych. Takiej samej karze podlega dokonanie sprzedaży z pominięciem kasy rejestrującej albo niewydanie z niej dokumentu (paragonu fiskalnego) stwierdzającego dokonanie sprzedaży w rozumieniu art. 62 § 4. Oba zachowania stanowią przestępstwo skarbowe w myśl przepisów Kodeksu karnego skarbowego. Jednakże w przypadku mniejszej wagi sprawca powyższego czynu zabronionego podlega jedynie karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Chodzi tu o wykroczenie, które w konkretnej sprawie, ze względu na szczególne okoliczności zawiera niski stopień społecznej szkodliwości czynu, w szczególności gdy uszczuplona należność publicznoprawna nie przekracza pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia, a sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie wskazują na rażące lekceważenie przez sprawcę porządku finansowoprawnego lub reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach, albo sprawca dopuścił się czynu zabronionego, którego przedmiot nie przekracza kwoty małej wartości i uczynił to z pobudek zasługujących na uwzględnienie. Wykroczenia tego dopuściły się właśnie pracownice w opisanym stanie faktycznym, za co zostały na nie nałożone mandatem karnym kary grzywny. Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, iż pracownice mandaty przyjęły, a w konsekwencji uznały swoje wykroczenie i ustalenia w sporządzonym przez pracowników izby skarbowej protokołem z przeprowadzonej czynności.
Podkreślamy, że zgodnie z przepisem art. 137 kks, karę grzywny w drodze mandatu karnego nałożyć można jedynie, gdy osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości. Warunkiem wymierzenia kary grzywny w drodze mandatu karnego jest jednakże wyrażenie przez sprawcę wykroczenia skarbowego zgody na przyjęcie mandatu oraz gdy wina sprawcy nie budzi wątpliwości. Wyrażając zgodę na przyjęcie mandatu pracownice niejako więc uznały swoją wykroczenie, choć nie można wykluczyć, iż w ramach „wyjaśnień” podały do protokołu, że nie zostały należycie pouczone przez pracodawcę o obowiązku ewidencjonowania każdej sprzedaży na kasie rejestrującej, a być może nawet przeszkolone w tym zakresie.
Jeżeli chodzi zaś o przedsiębiorcę należy poczynić wstępną uwagę, a mianowicie – zgodnie z brzmieniem art. 4 § 1 Kodeksu karnego skarbowego ustawodawca przyjął zasadę umyślnego popełnienia przestępstwa i wykroczenia skarbowego, zakładając, że odpowiedzialność za przestępstwa czy wykroczenia nieumyślne zachodzi jedynie wówczas, gdy kodeks tak stanowi. Przykładem takowego wykroczenia jest art. 84 § 1 Kodeksu karnego skarbowego. Zgodnie z nim, kto nie dopełniając obowiązku nadzoru nad przestrzeganiem reguł obowiązujących w działalności danego przedsiębiorcy lub innej jednostki organizacyjnej, dopuszcza, chociażby nieumyślnie, do popełnienia czynu zabronionego podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Przepis ten normuje więc osobno odrębną odpowiedzialność za wykroczenie skarbowe z racji niedołożenia należytego nadzoru i dopuszczenia przez to do popełnienia wykroczenia skarbowego przez inną podlegającą owemu nadzorowi osobę. Niedostatek nadzoru wynikać musi z zaniechania, chodzi zatem co najmniej o zamiar ewentualny.
Samego nadzoru zaś nie należy interpretować dosłownie, jako „osobiste, stałe doglądanie” pracy pracowników i kontrolowanie wystawiania paragonów. Rozumiany jest on tu szeroko, jako chociażby doprowadzenie przez przedsiębiorcę (czy inną osobę za to odpowiedzialną) do przyjęcia właściwych regulacji wewnętrznych, czy przeprowadzenia udokumentowanego przeszkolenia pracowników w zakresie obowiązku ewidencjonowania każdej sprzedaży na kasie rejestrującej, sformułowania zakresu czynności itp. Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, iż właśnie za opisane wyżej niedołożenie nadzoru i dopuszczenie przez to do popełnienia czynu przeciwko obowiązkom podatkowym przez inną podlegającą temu nadzorowi osobę ukarany został przedsiębiorca (w związku z art. 9 § 3 Kodeksu karnego skarbowego).
Podsumowując, w przedstawionym stanie faktycznym pracownice przedsiębiorcy zostały ukarane mandatem karnym za wykroczenie przewidziane w art. 62 § 4 i 5 Kodeksu karnego skarbowego. Przedsiębiorca zaś ukarany został na podstawie art. 84 § 1 Kodeksu karnego skarbowego w związku z art. 9 § 3, z którego także co do zasady wynika, iż za przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. W przypadku braku kodeksowej definicji pojęcia „sprawy gospodarcze” przyjmuje się, że zajmowanie się nimi to podejmowania prawnych i faktycznych działań związanych z działalnością firmy. Krąg osób, które w ten sposób mogą być pociągnięte do odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe popełnione w związku z prowadzeniem działalności jest więc bardzo szeroki i zalicza się do niego oczywiście przedsiębiorca.
Rekomendacje: Możliwą podstawą podjęcia podejrzenia o braku sprawowania należytego nadzoru u przedsiębiorcy przez organy kontroli skarbowej mogły być potencjalne (nie wynika to z przedstawionego stanu faktycznego) wyjaśnienia złożone przez pracownice w trakcie przeprowadzania kontroli o braku instrukcji, zakresu obowiązków czy odpowiedniego pouczenia przez przedsiębiorcę o spoczywającym na nich obowiązku ewidencjowania sprzedaży na kasie rejestrującej lub udostępnienia do zapoznania się właściwego regulaminu. Stanowi to wystarczającą przesłankę do wszczęcia postępowania przygotowawczego. Z opisanego stanu faktycznego wynika jednakże, iż przedsiębiorca mimo, że kwestionował podstawę prawdopodobnie przyjął mandat w wysokości 2000 zł (a nie odmówił przyjęcia, co oznaczałoby prowadzenie sprawy dalej na zasadach ogólnych).
W sytuacji gdyby przyjęcie mandatu nastąpiło przy braku pouczenia i mimo, że przedsiębiorca wykazał, iż nie doszło do czynu zabronionego tj. braku nadzoru możliwe byłoby złożenie w ciągu 7 dni od daty przyjęcia mandatu wniosku do sądu o jego niezwłoczne uchylenie zgodnie z art. 140 Kodeksu karnego skarbowego. Sąd uchyli tylko wówczas mandat, jeśli został nałożony za czyn niebędący czynem zabronionym stanowiącym wykroczenie skarbowe. Jak już informowaliśmy, istotnym jest, iż w przedmiocie uchylenia mandatu karnego sąd orzeka na posiedzeniu, w którym ma prawo uczestniczyć ukarany, organ, który lub którego funkcjonariusz nałożył karę grzywny w drodze mandatu karnego, albo przedstawiciel tego organu. Przed wydaniem postanowienia sąd może zaś zarządzić stosowne czynności w celu sprawdzenia podstaw do uchylenia mandatu karnego. Przedsiębiorca może więc wykazać, iż nie było czynu braku nadzoru w zakresie ewidencjonowania sprzedaży na kasie rejestrującej przez pracownice (np. za pomocą odpowiednich dokumentów takich jak protokół przeszkolenia, umowa o pracę określająca zakres obowiązków pracownika, regulamin lub instrukcja itp.). Ponad to, żądać może przedstawienia mu i umożliwienia zapoznania się z protokołem z przeprowadzonej kontroli w jego przedsiębiorstwie (jeżeli nie uczyniono tego wcześniej).
Wskazujemy również, że zgodnie z Sądem Najwyższym (uchwała z dnia 30 września 2003 r. (sygn. I KZP 25/03, Lex nr 80384) nie jest dopuszczalne wznowienie postępowania mandatowego, ani postępowania zakończonego wydaniem postanowienia o odmowie uchylenia mandatu karnego.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tj. Dz. U. 2013 poz. 186) – art. 4 § 1, art. 9 § 3, art. 62 § 4 i 5, art. 84 § 1, art. 137, art. 140.
