Pośredniczenie w sprzedaży towarów importowanych oraz umowa agencyjna

Użytkownik naszego serwisu zamierza rozpocząć wykonywanie działalności gospodarczej. Przedmiotem projektowanej działalności jest pośrednictwo w imporcie zboża z kraju nienależącego do Unii Europejskiej. Użytkownik umówił się z przyszłym kontrahentem na wynagrodzenie prowizyjne, naliczane od każdego zawartego kontraktu. Z uwagi na zabezpieczenie swoich interesów prosi o sporządzenie dla niego stosownej umowy.

Poniżej odpowiedź naszych ekspertów:

Na wstępie wskazujemy, że Akademia Liderów Innowacji i Przedsiębiorczości dr. Bogusława Federa świadczy bezpłatną pomoc na rzecz mikro i małych przedsiębiorców. Takie działania wynikają z celów statutowych Fundacji, która nie pobiera opłat za swoje działania. Zgodnie z Regulaminem E-Punktu Konsultacyjnego udostępnionego w serwisie mikroporady.pl, porady prawne obejmują jedynie odpowiedzi na zadane przez użytkowników pytania i dotyczą informacji o aktualnym stanie prawnym oraz zmian w prawie. Akademia nie przygotowuje wzorów dokumentów na indywidualne zamówienia użytkowników. Niemniej złożone zapytanie stanowi okazję do wyjaśnienia konstrukcji umowy, którą zamierza zawrzeć Użytkownik.

Należy zwrócić uwagę, iż każda umowa jest jakimś zobowiązaniem. Z kolei istotą zobowiązania – stosownie do art. 352 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeksu cywilnego – jest to, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Przy czym świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.

W nauce prawa zobowiązań występuje wiele kryteriów, względem których dokonuje się klasyfikacji umów. Na potrzeby tej porady odniesiemy się do podziału na umowy nazwane i nienazwane. Dla porządku warto dodać, że występują jeszcze umowy mieszane.

Umowa nazwana to taka umowa, która zawiera co najmniej essentialia negotii t.j. składniki przedmiotowo istotne, wymienione w ustawie (w Kodeksie cywilnym lub w innych ustawach szczegółowych). Do umów nazwanych zalicza się np. umowę darowizny, umowę sprzedaży, umowę leasingu.

Umowy nienazwane – najprościej rzecz ujmując, to wszystkie umowy, które nie są umowami nazwanymi. Trafnie ujęto to w wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 22 stycznia 2015 r., sygn. akt II Ca 439/14: 

umowa nienazwana to taka, która nie podpada pod regulację żadnej umowy nazwanej z kodeksu cywilnego lub przepisów szczególnych.

Zagadnienie to jest bezpośrednio związane z zasadą swobody umów z art. 353¹ Kodeksu cywilnego.

Umowa, której konstrukcje opisuje Użytkownik, odpowiada konstrukcji umowy nazwanej, mianowicie umowie agencyjnej z art. 758 – 764⁹ Kodeksu cywilnego.

Wzór umowy agencyjnej można pobrać z naszego serwisu! (https://mikroporady.pl/umowy/umowa-agencyjna)

Zgodnie z przywołanym art. 758 k.c.: 

przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu.

W tak przedstawionym stanie rzeczy Użytkownik byłby agentem, a kontrahent na rzecz którego będzie działał za wynagrodzeniem prowizyjnym, dającym zlecenie.

W przypadku zawarcia umowy agencyjnej należy pamiętać przede wszystkim o tym, że:

1. agent ma prawo do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie oraz do odbierania dla niego oświadczeń tylko wtedy, gdy ma do tego szczególne umocowanie (najlepiej zadbać o to w treści umowy);
2. ustawa przewiduje, że w przypadku gdyby strony z jakichś przyczyn nie zastrzegły sposobu wynagrodzenia agenta, należy mu się wynagrodzenie prowizyjne. Jeżeli natomiast nie zastrzeżono wysokości prowizji, ex lege, należy się ona w wysokości zwyczajowo przyjętej w stosunkach danego rodzaju, w miejscu działalności prowadzonej przez agenta, a w razie niemożności ustalenia prowizji w ten sposób, agentowi należy się prowizja w odpowiedniej wysokości, uwzględniającej wszystkie okoliczności bezpośrednio związane z wykonaniem zleconych mu czynności;
3. jeżeli strony powezmą wątpliwości, co do umocowania agenta, istnieje ustawowe domniemanie, że agent jest upoważniony do przyjmowania dla dającego zlecenie zapłaty za świadczenie, które spełnia za dającego zlecenie, oraz do przyjmowania dla niego świadczeń, za które płaci, jak również do odbierania zawiadomień o wadach oraz oświadczeń dotyczących wykonania umowy, którą zawarł w imieniu dającego zlecenie;
4. Strony tej umowy obowiązuje zasada lojalności;
5. Do obowiązków agenta zalicza się w szczególności: (i) przekazywanie informacji mających znaczenie dla dającego zlecenie, (ii) działanie zgodnie ze wskazówkami dającego zlecenie w danych okolicznościach, (iii) w zakresie prowadzonych spraw podejmować czynności niezbędne do ochrony praw dającego zlecenie. Jest to katalog otwarty, zatem może zostać poszerzony w zawartej umowie;
6. Powyższym obowiązkom agenta odpowiadają następujące obowiązki dającego zlecenie: (i) przekazywanie agentowi dokumentów i informacji potrzebnych do prawidłowego wykonania umowy, (ii) zawiadomienie agenta w rozsądnym czasie o przyjęciu lub odrzuceniu propozycji zawarcia umowy, (iii) zawiadomienie agenta w rozsądnym czasie o niewykonaniu umowy, przy której zawarciu agent pośredniczył lub którą zawarł w imieniu dającego zlecenie, (iv) w rozsądnym czasie zawiadomić agenta o tym, że liczba umów, których zawarcie przewiduje, lub wartość ich przedmiotu będzie znacznie niższa niż ta, której agent mógłby się normalnie spodziewać.
   
   Postanowienia umowy agencyjnej sprzeczne z powyższymi obowiązkami, są nieważne z mocy ustawy, zatem Użytkownik winien zweryfikować pod tym kątem umowy przedstawione mu przez przyszłych kontrahentów.
7. Ustawodawca zdecydował się również uregulować okres wypowiedzenia umowy agencyjnej: umowa zawarta na czas nieoznaczony może być wypowiedziana na miesiąc naprzód w pierwszym roku, na dwa miesiące naprzód w drugim roku oraz na trzy miesiące naprzód w trzecim i następnych latach trwania umowy. Przy czym terminy te nie mogą być skracane. Jeżeli strony tak postanowią w umowie, rzeczone ustawowe terminy wypowiedzenia mogą zostać przedłużone. Prawo chroni agenta w tym przypadku w ten sposób, że ustalony przedłużony termin wypowiedzenia dla dającego zlecenie nie może być krótszy niż termin ustalony dla agenta. Przedłużenie terminu dla agenta powoduje zawsze takie samo przedłużenie dla dającego zlecenie. Strony są władne rozstrzygnąć w umowie agencyjnej, czy termin wypowiedzenia upływa z końcem miesiąca kalendarzowego, czy też na zasadach ogólnych.
8. Istnieje instytucja tzw. nadzwyczajnego wypowiedzenia umowy agencyjnej, dotycząca zarówno umów terminowych, jak i bezterminowych. Umowa agencyjna, chociażby była zawarta na czas oznaczony, może być wypowiedziana bez zachowania terminów wypowiedzenia z powodu niewykonania obowiązków przez jedną ze stron w całości lub znacznej części, a także w przypadku zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności. Strona winna tego wypowiedzenia jest obowiązana do naprawienia powstałej z tego tytułu szkody.
9. Warto również, aby Użytkownik zwrócił uwagę na kwestię zakazu konkurencji, zwłaszcza co do jego obowiązywania w czasie i należnego z tego tytułu agentowi wynagrodzenia.

Należy podkreślić, że umowa, którą chce zawrzeć Użytkownik niekoniecznie musi być umową agencyjną. Zgodnie z art. 353¹ Kodeksu cywilnego: 

strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Powołany przepis określa tzw. zasadę swobody umów. Użytkownik oraz jego kontrahent mogą więc zawrzeć umowę nienazwaną dowolnie projektując swoje stosunki, mając jednak na względzie powołane powyżej ograniczenia. 

Oznacza to, że strony są zobligowane do przestrzegania zasadniczych elementów stosunku zobowiązaniowego, czyli jego części składowych, które decydują o istocie tworzonego węzła prawnego.

(wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 listopada 2018 r., sygn. akt V Ca 1951/18).

Na koniec warto dodać, że nazwa umowy oczywiście ma znaczenie, przy czym o rodzaju umowy decyduje jej treść (por. wyrok SN z dnia 16 maja 2019 r., sygn. akt II PK 27/18).

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.).

Źródła:

1. Wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 22 stycznia 2015 r., sygn. akt II Ca 439/14;
2. Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 listopada 2018 r., sygn. akt V Ca 1951/18;
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2019 r., sygn. akt II PK 27/18.