Umowa agencyjna, pośrednictwo w transakcjach

Pytanie z dnia 15 września 2014

Przedstawiony problem prawny: umowa agencyjna, pośrednictwo w transakcjach.

Odpowiedź na problem prawny:

Działalność gospodarcza polegająca na byciu agentem, czy też pośrednikiem uregulowana jest w Kodeksie cywilnym (dalej: k.c.) – w Tytule XXIII w art. 758 i następne – o Umowie agencyjnej.

Umową agencyjną jest umowa, w ramach której agent w ramach swojego własnego przedsiębiorstwa i własnej działalności prowadzi działalność dla innego przedsiębiorstwa, tzw. osoby trzeciej, najczęściej pod jej firmą i rozprowadzając jej produkty. Klienci pozyskani przez agenta stają się klientami przedsiębiorcy, który posługuje się agentem. W warunkach polskich w odróżnieniu od typowej agencji występują umowy o współpracy, w których przedsiębiorca nazywany jest ajentem. Ajent prowadzi w ramach swojej działalności np. sklep, czyli działalność handlu detalicznego, jednak w sklepie innego przedsiębiorcy, korzystając tym samym z jego sprzętu i w głównej mierze dostaw jego towarów. Taka umowa agencyjna, jeżeli nie spełnia warunków definicji agencji z Kodeksu cywilnego, jest formą współpracy przedsiębiorców leżącą pomiędzy Umową franchisingu i Umową agencyjną.

Na podstawie definicji umowy agencyjnej zawartej art. 758 § 1 k.c. wyróżnia się w doktrynie dwa rodzaje tej umowy: agencję pośredniczą oraz agencję przedstawicielską, i w związku z tym agenta-pośrednika oraz agenta-przedstawiciela (agenta-pełnomocnika)[1]. Agencja pośrednicza polega na tym, że agent zobowiązuje się za wynagrodzeniem i w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów z klientami na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy. Czynności agenta-pośrednika składające się na pośredniczenie obejmują przede wszystkim czynności faktyczne, które poprzedzają zawarcie umowy i mają do zawarcia umowy doprowadzić. Zadaniem agenta jest podejmowanie na rzecz dającego zlecenie działań, które polegają na wyszukiwaniu klientów, kojarzeniu interesów stron, udzielaniu informacji o zasadach, na jakich dający zlecenie zawiera umowy z klientami, ewentualnie przedstawianiu próbek oferowanych przez niego towarów. Jego zadaniem jest również zachęcanie potencjalnych klientów do zawarcia umowy z dającym zlecenie, a także gromadzenie o nich informacji, ewentualnie sprawdzanie stanu ich wypłacalności. Agent-pośrednik uczestniczy również w czynnościach, które mają doprowadzić do zawarcia umowy, a więc w negocjacjach prowadzonych przez strony, może przekazywać oferty dającego zlecenie czy też zbierać oferty potencjalnych klientów[2]

Natomiast agent – przedstawiciel dokonuje w imieniu dającego zlecenie czynności prawnych, czyli zawiera umowy w jego imieniu. Do składania oświadczeń woli w imieniu dającego zlecenie oraz do przyjmowania dla niego oświadczeń agent jednakże jest uprawniony tylko wówczas, gdy otrzyma stosowne umocowanie (art. 758 § 2 k.c.). Stroną umów zawartych przez agenta staje się bezpośrednio dający zlecenie, po jego stronie powstają więc prawa i obowiązki wynikające z dokonanych przez agenta czynności prawnych.

Pojęcie "zawieranie umów" można rozumieć wąsko i objąć nim wyłącznie składanie oświadczeń woli tworzących czynność prawną będącą umową. W takim ujęciu obowiązki agenta nie obejmowałyby dokonywania czynności faktycznych poprzedzających i przygotowujących zawarcie umowy. "Zawieranie umów" można też rozumieć szeroko i objąć tym pojęciem nie tylko składanie oświadczeń woli tworzących umowy, ale również dokonywanie czynności faktycznych, skierowanych na doprowadzenie do zawarcia umowy (a więc czynności obejmowanych terminem "pośredniczenie"). Przyjęcie pierwszego założenia oznacza, że czynności przygotowujące zawarcie umowy, mające doprowadzić do jej zawarcia, dokonywane są albo przez samego dającego zlecenie, albo przez agentów-pośredników czy też inne osoby, dokonujące takich czynności na rzecz dającego zlecenie. Przyjęcie drugiego założenia prowadzi do wniosku, iż do agenta należy zarówno doprowadzenie do zawarcia umowy, jak i złożenie oświadczenia woli, na tę umowę się składającego. Zagadnienie sposobu interpretacji pojęcia "zawarcie umowy" wiąże się z zagadnieniem dopuszczalności zawierania umów agencyjnych o charakterze mieszanym. W doktrynie wskazuje się bowiem na dopuszczalność zawarcia umowy agencyjnej łączącej obie postaci agencji, na podstawie której agent jest zobowiązany zarówno do pośredniczenia przy zawieraniu umów, jak i do ich zawierania w imieniu dającego zlecenie.

Jednakże zakres umów, które mogą być przedmiotem działań agenta na podstawie umowy agencyjnej, i tak jest ograniczony, gdyż są to umowy z klientami dającego zlecenie . Oznacza to, że zawierane są z osobami nabywającymi towary czy korzystającymi z usług dającego zlecenie. Dotyczą więc one w szczególności sprzedaży towarów, świadczenia usług, wytwarzania produktów czy udostępniania określonych rzeczy (ewentualnie praw) do używania (korzystania) przez dającego zlecenie na rzecz jego klientów. Prowadzi to do wniosku, że zarówno pośredniczenie, jak i zawieranie umów odnosi się do takich ich rodzajów, które mieszczą się w zakresie działalności gospodarczej bądź zawodowej dającego zlecenie.

Agent jest przedsiębiorcą, prowadzącym we własnym imieniu, w sposób stały, zorganizowany i zarobkowy działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług agencyjnych. Zakres działalności jego przedsiębiorstwa obejmuje pośredniczenie w zawieraniu umów z klientami na rzecz innych przedsiębiorców albo zawieranie umów w ich imieniu. Dającym zlecenie jest przedsiębiorca w rozumieniu art. 43 (1) k.c. Może więc nim być osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, lecz mająca zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową

Obie strony są przy tym samodzielnymi podmiotami prawa, odrębnymi od siebie, powiązanymi stosunkiem prawnym o charakterze obligacyjnym. Jednakże samodzielność prawna tych podmiotów nie jest równoznaczna z samodzielnością gospodarczą. W zależności od ukształtowania umowy agencyjnej, agentów można podzielić na samodzielnych pod względem gospodarczym, gdy działają na zewnątrz przedsiębiorstwa dającego zlecenie oraz niesamodzielnych, w sytuacji gdy działania agenta składają się na działalność przedsiębiorstwa dającego zlecenie. Umowa agencyjna jest umową dwustronną. Klienci dającego zlecenie nie stają się stronami tej umowy.

Do postanowień przedmiotowo istotnych umowy agencyjnej zaliczyć należy:

1. zobowiązanie agenta w zakresie działalności jego przedsiębiorstwa do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów z klientami na rzecz dającego zlecenie albo zobowiązanie agenta w zakresie działalności jego przedsiębiorstwa do stałego zawierania umów z klientami w imieniu dającego zlecenie;
2. wskazanie przedmiotu usług agenta, czyli umów, w zawarciu których ma pośredniczyć bądź które ma zawierać w imieniu dającego zlecenie;
3. zobowiązanie dającego zlecenie przedsiębiorcy do zapłaty agentowi wynagrodzenia.

Niezależnie od postaci umowy agencyjnej (pośrednicza czy przedstawicielska) działania agenta podejmowane na podstawie umowy agencyjnej powinny się cechować stałością. Agent albo stale pośredniczy przy zawieraniu umów z klientami, albo stale takie umowy zawiera. Stałość czynności agenta wyraża się w powtarzalności, niekiedy ciągłości zachowań stanowiących wykonanie umowy.

Ponadto istotnym elementem umowy agencyjnej jest jej odpłatność, za usługi agenta zawsze należy mu się stosowne wynagrodzenie.

Ze stałością stosunku agencyjnego wiąże się oparcie go na zaufaniu stron. Z uwagi na równorzędność stron umowy agencyjnej oraz samodzielność agenta jako odrębnego od dającego zlecenie przedsiębiorcy, powierzenie mu stałego pośredniczenia czy też stałego przedstawicielstwa w zakresie zawierania umów z klientami stanowi dowód zaufania ze strony dającego zlecenie do profesjonalizmu, rzetelności i umiejętności agenta.

W nawiązaniu do pytania o formę zawierania umów Ustawodawca nie wyłącza sensu stricto możliwości zawierania umów przed agenta za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej – Internet, natomiast dla celów dowodowych – rekomendujemy zawieranie umów pisemnych.

Podstawa prawna:

1. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93)

-------------------------------------------------------
[1] To rozróżnienie wskazują między innymi M. Piekarski (w:) Komentarz, t. II, 1972, s. 1570; E. Rott-Pietrzyk, Umowa agencyjna po nowelizacji. Komentarz, Kraków 2001, s. 58 i n.; J. Jezioro (w:) E. Gniewek, Komentarz, 2006, s. 1176; L. Ogiegło (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, 2004, s. 393; T. Wiśniewski (w:) G. Bieniek, Komentarz, t. II, 2006, s. 420-421).

[2] L. Ogiegło (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, 2004, s. 394; T. Wiśniewski (w:) G. Bieniek, Komentarz , t. II, 2006, s. 421.

[3] L. Ogiegło (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, 2004, s. 394.