Jakie wkłady można wnosić w spółkach osobowych?

Różnica pomiędzy rodzajami spółek (kapitałowe – osobowe) oparta jest m.in na kryterium formy współdziałania osób które są uczestnikami – wspólnikami takich podmiotów.

Spółka osobowa jest spółką, którą charakteryzuje osobista więź pomiędzy jej wspólnikami oraz ich majątkowa odpowiedzialność za jej zobowiązania, a także osobiste prowadzenie przez nich spraw spółki. Wspólnicy w spółce osobowej, tak samo zresztą jak wspólnicy spółki kapitałowej, są zobowiązani dążyć do osiągnięcia wspólnego celu poprzez wniesienie m.in. wkładów oraz, jeżeli umowa (statut) tak stanowi, poprzez współdziałanie w inny sposób.

Wkład wspólnika to jego określone zachowanie się wobec spółki. Jest to rodzaj świadczenia, do którego wszyscy wspólnicy zobowiązują się w umowie spółki. Wspólnicy najczęściej wnoszą wkład pieniężny czyli gotówkę. Istnieje możliwość wniesienia wkładu niepieniężnego tzw. aportu. W spółkach osobowych poza typowym aportem możliwe jest także zadeklarowanie wkładu w postaci określonego działania czy też praw, które nie mają zdolności aportowych (nie nadają się do tzw. aktywowania).

Jako aport wspólnicy mogą zdecydować się na wniesienie do spółki ruchomości np. pod postacią maszyn i urządzeń biurowych, samochodów, nieruchomości, baz danych, bądź często stosowanych w przypadku przedsiębiorstw start-up- wiedzy i technologii.

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U.2020.1526 t.j.), wkład wnoszony przez wspólnika może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw, a więc aportu.

Wkłady w spółce osobowej to w szczególności:

• pieniądze,
• prawo własności nieruchomości lub ruchomości,
• ograniczone prawa rzeczowe np. prawo użytkowania,
• prawa majątkowe na dobrach niematerialnych, takie jak prawo z patentu, do wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego, znaku towarowego, majątkowe prawa autorskie, know-how,
• użytkowanie wieczyste,
• wiedza,
• usługi,
• obligacyjna np. dzierżawa,
• praca,
• prawa niezbywalne,
• przedsiębiorstwo.

Aktualnie, często w spółkach osobowych, które się tworzy dla potrzeb opracowania i wprowadzenia na rynek nowych produktów lub usług tzw. start-upów w obrzeże high-tech istotne stają się wkłady, które mają za przedmiot już wykonane pewne utwory z obszaru własności intelektualnej czyli projekty technologii, know-how w procesach produkcji, receptury czy też wzory użytkowe, przemysłowe, znaki towarowe lub już pewne pomysły lub założenia pod przyszłe zgłoszenia patentowe. Tym utworom, które już zostały ustalone i utrwalone, a więc mogą stać się przedmiotem aportu w postaci autorskich praw majątkowych lub majątkowych praw własności przemysłowej towarzyszy często, a nawet czasami musi towarzyszyć jako dodatkowe zobowiązanie ustalony zakres świadczeń na rzecz spółki przez wspólnika w postaci jego pracy nad rozbijaniem jego pomysłu, wdrażaniem, uczestnictwo w pracach badawczo-rozwojowych i wdrożeniach.

Niewystarczające jest jedynie wskazanie samego rodzaju wkładu w umowie spółki wspólnicy powinni szczegółowo go opisać wraz ze wskazaniem jego wartości.

Podstawą do ustalenia wartości wkładów może być wiedza wspólników bądź wycena składników majątkowych. W praktyce często dokonywana jest wycena wkładów przez biegłego specjalizującego się w danej dziedzinie.

Trzeba pamiętać, iż dobra, godziwa wycena to uniknięcie w przyszłości sporów i konfliktów pomiędzy wspólnikami, a często też pomiędzy przyszłymi inwestorami gdy trzeba będzie ubiegać się o dofinansowanie spółki lub ją skomercjalizować.

Wyceniony w umowie spółki powinien zostać także wkład nie pieniężny czyli aport, a także taki który nie stanowi mienia natomiast jest wnoszony w postaci świadczenia usług bądź pracy. Wartość tych wkładów można często określić poprzez przemnożenie wartości jednej godziny pracy wycenianej według niezbędnych kwalifikacji, przez ilość godzin w miesiącu, w których ta praca ma być wykonywana. W przypadku gdy efektem świadczonej usługi jest określony przedmiot materialny/niematerialny, wartość tych wkładu może być ustalona w oparciu o wycenę tego końcowego przedmiotu.

Spółka jawna dopuszcza jako zgodną z prawem sytuację gdy wkłady wnoszone są po zarejestrowaniu spółki w przypadku wcześniejszego zobowiązania się do ich wniesienia. Przepisy prawa nie przewidują możliwości dla powstania spółki tzw. bez wkładowej.

Prawidłowe określenie wkładów, które są wnoszone do spółki osobowej, a także ich wartości ma istotne znaczenie m.in. z uwagi na fakt, iż wkłady te stanowią lub służą zwiększeniu majątku spółki oraz niosą za sobą określone konsekwencje podatkowe.

Ważne jest dla pozyskania finasowania czy też inwestorów wykazanie odpowiedniej zdolności kredytowej czy też posiadania określonych aktywów o określonej wartości. Tak więc wprowadzenie istotnych dla przedsięwzięcia aktywów do spółki i wyposażenie w pewne środki obrotowe jest konieczne. Te wniesienie wkładów rodzi obowiązek zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych gdzie wartość wkładów stanowi podstawę opodatkowania. Prawidłowe zobowiązanie wspólników określające szczegółowo, wkład który wnieść się zobowiązują może w przyszłości być niezbędna dla wyegzekwowania spełnienia świadczenia przez wspólnika, który odmawia wniesienia wkładu bądź ociąga się z jego wniesieniem.

1. Pojęcie wkładu

Wkład wspólnika nie został wyraźnie w kodeksie zdefiniowany. Jak stwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 27 lipca 2010 r. (III SA/Wa 60/10, LEX nr 611909), wniesienie do spółki jawnej nieruchomości jako wkładu niepieniężnego nie może być traktowane jako jej odpłatne zbycie. W stosowanej praktyce nie uznaje się bowiem, iż wspólnik, który wnosi do spółki jawnej wkład niepieniężny otrzymuje w zamian za niego -wynagrodzenie. Ponadto, jak słusznie wskazał WSA w Rzeszowie w wyroku z dnia 11 stycznia 2018 r. (I SA/Rz 799/17, LEX nr 2435476), w stosunku do wkładów niepieniężnych do spółek osobowych nie mogą znaleźć zastosowania zasady obowiązujące w zakresie opodatkowania podatkiem od towarów i usług czynności wniesienia w aportów do spółek kapitałowych. Należy bowiem w tym zakresie uwzględnić charakter prawny i specyfikę spółki osobowej, w której wspólnicy nie posiadają udziałów o określonej wartości nominalnej, a jedynie tzw. udział kapitałowy, który na mocy art. 50 § 1 k.s.h. odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu.

Istota oraz znaczenie prawne wkładu wynika z definicji spółki handlowej. Obowiązek wniesienia wkładu do spółki należy do essentialia negotii (istotny element czynności prawnej) umowy spółki i stanowi obligatoryjny wyraz jego zobowiązania do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu, dla którego spółka zostaje zawiązana. Zobowiązanie każdego wspólnika do wniesienia wkładu stanowi element przedmiotowo istotny umowy spółki, bez którego umowa taka nie może zostać skutecznie zawarta (bez takiego zobowiązania nie może zostać uznana za umowę spółki). 

Wkładem jest określone zachowanie się wspólnika wobec spółki. Jest on świadczeniem wspólnika na rzecz spółki, do spełnienia którego zobowiązuje się w umowie spółki, czyli najczęściej działanie w postaci umowy do przeniesienia mienia oraz zobowiązanie do określonych czynności w przyszłości. Po stronie spółki powstaje więc wierzytelność - roszczenie o spełnienie świadczenia przez wspólnika, czyli o wniesienie wkładu. Ponieważ zachowanie wspólnika stanowiące wkład może dotyczyć różnego rodzaju dóbr, należy wyróżnić też w przypadku mienia przedmiot wkładu (a więc prawa), którym jest określone prawo do dobra materialnego (rzecz) lub niematerialnego (wynalazek, znak towarowy, dzieło), którego dotyczy świadczenie wspólnika, czyli jego wkład (patrz też: J.A. Stefanowicz, Wkład. Kapitał zakładowy. Udział, PS 1995, nr 2, s. 80-81; A. Baranowska, Odpowiedzialność za wady fizyczne i prawne wkładów rzeczowych w spółkach osobowych, Pr. Sp. 2003, nr 6, s. 22).

Obowiązek wniesienia wkładu powstaje z mocy ustawy z chwilą zawarcia umowy spółki lub przystąpienia wspólnika do spółki. Spoczywa na każdym wspólniku i ma charakter bezwzględny w tym znaczeniu, że umowa spółki nie może zwolnić wspólnika z tego obowiązku (art. 3 k.s.h.).Ten obowiązek może mieć różne terminy zapadalności, czyli z upływem których dane świadczenie powinno być spełnione, często będzie to określenie pewnego czasu w jakim dane świadczenie ma być spełniane, tak więc obowiązek powstaje z chwilą gdy należy oczekiwać, iż dłużnik przystąpi do spełniania świadczenia i z tą chwilą powstaje wymagalność i będzie trwać, aż do chwili spełnienia w całości. 

W temacie zdolności aportowej z orzecznictwa sądowego wynika np. że zdolność aportową posiadają:

• weksel własny z poręczeniem wekslowym, indosowany in blanco (z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1992 r., sygn. III CZP 52/92);
• prawo najmu lokalu użytkowego przysługujące najemcy (z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1993 r., III CZP 21/93).

Natomiast przedmiotem aportu nie mogą być:

• przedsiębiorstwo spółdzielni, w rozumieniu art. 55¹ k.c. W tym zakresie z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2001 r. (sygn. III CZP 44/00) wynika, że „Niedopuszczalne jest wniesienie przez spółdzielnię do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wkładu niepieniężnego w postaci jej przedsiębiorstwa (art. 551 k.c.), jeśli wyłącza to prowadzenie przez spółdzielnię statutowej działalności gospodarczej”.
• uprawnienie do otrzymania rekompensaty za mienie nieruchome pozostawione poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2001 r. (sygn. III CZP 3/01).

 

2. Zasady wnoszenia wkładów do spółek osobowych

Wniesienie wkładu może przybrać postać przeniesienia prawa na spółkę, obciążenia prawa na rzecz spółki oraz spełnienia innych świadczeń na jej rzecz. Przeniesienie prawa (communicatio quoad sortem) oznacza jego przejście z majątku wspólnika, lub świadczącego za wspólnika do majątku spółki. W świetle art. 48 § 2 k.s.h. termin "obciążenie" może być rozumiany dwojako. W węższym znaczeniu obciążenie oznacza ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, natomiast w szerokim znaczeniu obejmuje nie tylko ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, lecz także praw obligacyjnych (najem, dzierżawa). Wniesienie wkładu może więc mieć charakter translatywny (przeniesienie istniejącego prawa) bądź konstytutywny (ustanowienie nowego prawa), jednak w każdym przypadku jego nabycie przez spółkę ma charakter pochodny, gdyż zależy od istnienia określonego prawa lub kreowania takiego przez wspólnika.

Trzecia postać wkładu wyraża się w dokonaniu innych świadczeń na rzecz spółki. Świadczenie takie może przybrać postać zarówno zachowania czynnego, czyli działania, jak i zachowania biernego - zaniechania (art. 353 § 2 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.). W przypadku tych świadczeń ich przydatność należy ujmować wąsko i uznać, że powinny to być świadczenia funkcjonalnie - bezpośrednio lub tylko pośrednio - związane z celem spółki (np. usługi, praca na rzecz spółki), a więc jej działalnością, tworzeniem jej przedsiębiorstwa.

Przedmiotem wkładu pieniężnego jest pewna wartość ekonomiczna określona w postaci sumy pieniężnej, która zostaje wyrażona przy zastosowaniu jednostek pieniężnych. Powinna ona zostać - w zasadzie - wyrażona w walucie polskiej. W świetle art. 358 § 1 k.c. możliwe jest również wyrażenie zobowiązania wspólnika w walucie obcej. W takim przypadku wspólnik może wnieść wkład w walucie polskiej, chyba że umowa spółki wyraźnie zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej. 

Nie jest natomiast możliwe wniesienie jako wkładu prawa do firmy, jednak wspólnik będący przedsiębiorcą może tytułem wkładu upoważnić spółkę do korzystania z jego firmy która stała się przedmiotem praw ochronnych do znaku towarowego może udzielić licencji na korzystanie z tego znaku towarowego, o ile nie wprowadza to w błąd (art. 439 § 2 k.c.). Trzeba jednak wskazać, iż wspólnik będący przedsiębiorcą, który w ramach firmy posiada nazwę Wskazuje się też na wniesienie tytułem wkładu strony internetowej oraz domeny internetowej (J. Bartosiak, Strona internetowa jako aport - zagadnienia praktyczne, PPH 2014, nr 4, s. 51 i n.; L. Widmański, Domena internetowa jako wkład do spółki kapitałowej - zdolność aportowa, Edukacja Prawnicza 2011, nr 1, s. 14 i n.).

Rozróżnienie pomiędzy pracą a usługami wspólnika wnoszonymi w charakterze wkładu, na podstawie umowy spółki i tylko w ramach stosunku prawnego spółki, jest zagadnieniem problematycznym, ponieważ przepisy prawa prywatnego posługują się tymi dwoma terminami zamiennie. Nie może ono w kontekście wkładu wspólnika opierać się na ujęciu pracy w znaczeniu występującym w prawie pracy, gdyż umowa spółki nie może być podstawą nawiązania stosunku pracy. W każdym przypadku wkład taki wnoszony jest na podstawie stosunku spółki, nie dochodzi natomiast do nawiązania stosunku pracy czy umowy o świadczenie usług, wspólnik nie otrzymuje z tego tytułu wynagrodzenia, które podlega zaliczeniu na poczet wkładu.

Jednak, oczywiście wspólnik może zobowiązać się do zatrudnienia w spółce na określonych warunkach, także wspólnik może zobowiązać się do wykonywania specjalistycznych usług na warunkach art. 750 k.c za wynagrodzeniem.

Przewidziane art. 48 § 21 k.s.h. ograniczenie polega na tym, że zarówno w przypadku zawarcia umowy, jak i jej zmiany, o ile są dokonywane przy wykorzystaniu wzorców udostępnionych w systemie teleinformatycznym, wkłady wnoszone przez wspólników mogą mieć wyłącznie postać wkładów pieniężnych.

 

3. Wycena wkładów wnoszonych do spółki osobowej 

Wyceny wartości wkładów dokonują sami wspólnicy. W tym zakresie w zasadzie nie podlegają ograniczeniom. Jednak, każde ustępstwo od zasad wycen oraz cen rynkowych musi być odpowiednio, dobrze uzasadnione. Jeżeli spółka ma stosować ustawę o rachunkowości, wycena powinna być zgodna z wynikającymi z niej zasadami. Istotne trudności w tym zakresie mogą powstać w przypadku wkładu polegającego na świadczeniu pracy lub usług, a także w razie ustanowienia lub przeniesienia na rzecz spółki prawa do używania (korzystania) określonego dobra bądź też zezwolenia na używanie rzeczy lub innych praw. Wkład w postaci pracy lub usług reprezentuje wartość odpowiadającą wartości wynagrodzenia za wykonaną pracę lub usługę na rzecz spółki, którego określenie wymaga uwzględnienia rodzaju czynności, ich zakresu, czasu ich trwania lub też wyceny wartości dobra materialnego lub niematerialnego, jeżeli ma zostać wytworzone. Wartość wkładu polegającego na używaniu (korzystaniu) przez spółkę z rzeczy lub prawa określić można przez odniesienie do wartości wynagrodzenia (czynszu) występującego w stosunkach prawnych, na których treść składa się analogiczne prawo. W przypadku spółek zawartych na czas nieoznaczony pojawia się problem okresu, który powinien być przyjęty dla oszacowania wartości pracy (usług) czy obliczenia czynszu, jeżeli świadczenia takie mają być spełniane przez cały czas istnienia spółki. W takim przypadku wskazane byłoby określenie jednak czas tego świadczenia, czyli usług bądź pracy na rzecz spółki zgodnie z projektem przedsięwzięcia tj. przez jaki czas powinno nastąpić wprowadzenie produktów lub usługi na rynek i rozwinięcie działalności, aby po tym terminie można było wspólnika zastąpić zwykłym najemnym pracownikiem lub go nadal zatrudniać już na warunkach normalnego zlecenia bądź umowy o pracę. 

Sytuacją, dla której istotne jest precyzyjne określenie udziału kapitałowego (czyli będącego wyrażoną w złotych wartością przyjętą w umowę wspólników, opartą o rzeczywistą wartość wkładu która została wniesiona) jest jego prawo do wypłaty odsetek od udziału. Wspólni posiada bowiem prawo żądania wypłaty odsetek o wartości 5% wniesionego przez niego udziału kapitałowego.