Sprzedaż lub zakup w walucie obcej - różnice kursowe

1. Różnice kursowe a podatek dochodowy.

Zawarcie przez przedsiębiorcę umowy w walucie obcej rodzi po jego stronie, przynajmniej na gruncie prawa podatkowego obowiązek przeliczenia tej waluty na polską złotówkę (PLN).

Ustawy: z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U.2022.2587 t.j.) - dalej u.p.d.o.p., z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U.2022.2647 t.j) - dalej u.p.d.o.f. oraz Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości: Dz.U.2021.217 t.j. - dalej u.o.r. - w podobny sposób regulują zasady kwalifikowania i ustalania różnic kursowych.

Różnice kursowe według prawa podatkowego i na podstawie ustawy o rachunkowości (tzw. prawo bilansowe) można podzielić na stanowiące przychody (różnice dodatnie) i stanowiące koszty (różnice ujemne).

Jak wynika art. 9b ust 1 u.p.d.o.p. i art. 14b ust 1 i 2 u.p.d.o.f., przedsiębiorcy prowadzący księgi rachunkowe mają możliwość wyboru metody ustalania różnic kursowych wpływających na wysokość dochodu podatkowego. Mogą oni mianowicie wybrać:

1) metodę podatkową, wynikającą z u.p.d.o.p. i u.p.d.o.f. polegającą na zaliczaniu do przychodów i kosztów podatkowych zrealizowanych różnic kursowych (ustalonych według zasady kasowej);

2) metodę księgową (rachunkową/bilansową) opartą na u.o.r. lub międzynarodowych standardach rachunkowości (MSR i MSSF), a w tym

3) zrealizowane, przy zapłacie w walucie obcej (kasowe),

4) niezrealizowane, wynikające z memoriałowej wyceny składników aktywów i pasywów, a także z wyceny pozabilansowych (memoriałowe).

Podatnicy prowadzący podatkową księgę przychodów i rozchodów nie mają wyboru – muszą stosować metodę podatkową.

Jak wynika z § 12 rozporządzenia Ministra Finansów z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów (tj.: Dz. U. 2017 r. poz. 728) zapisy w księdze dokonywane są w języku polskim i tylko w walucie polskiej.

 

2. Uzyskanie przychodu lub poniesienie kosztu.

Dla potrzeb różnic kursowych, za koszt poniesiony uważa się koszt wynikający z otrzymanej faktury (rachunku), a za dzień zapłaty - dzień uregulowania zobowiązań w jakiejkolwiek formie, w tym również w wyniku potrącenia wierzytelności.

Zasadniczo otrzymane przychody i poniesione koszty w walucie obcej wycenia się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego na dzień uzyskania przychodu (art. 12 ust. 2 u.p.d.o.p.) lub poniesienia kosztu (art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p.)

Dla celów podatkowych podatnicy mogą jednak przyjąć faktycznie zastosowany kurs walut (bankowy, kantorowy, wskazany w umowie), ale nie powinien on odbiegać o więcej niż 5% od wartości kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień faktycznie zastosowanego kursu waluty, ponieważ organ podatkowy może wówczas wezwać strony umowy do zmiany wartości kursu lub do wskazania przyczyn uzasadniających zastosowanie takiego kursu waluty. W razie nie dokonania zmiany wartości lub nie wskazania przyczyn takiego stanu rzeczy, organ podatkowy ma prawo określić ten kurs, opierając się na kursach ogłaszanych przez NBP (art. 15a ust. 5 u.p.d.o.p.).

3. Moment uzyskania przychodu lub kosztu w księgach rachunkowych.

Ponieważ do przeliczenia waluty obcej należy brać pod uwagę, co do zasady, kurs średni NBP z dnia poprzedzającego dzień uzyskania przychodu, istotne jest ustalenie momentu powstania tego przychodu. Za datę powstania przychodu z działalności gospodarczej uważa się przykładowo dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi, albo częściowego wykonania usługi (daty mogą różnić się w zależności od tego, jak termin spełnienia świadczenia został określony w umowie), nie później jednak niż dzień:

1) wystawienia faktury albo

2) uregulowania należności.

Jeżeli strony umowy ustalą, że wynagrodzenie za wykonanie usług ma być wypłacane okresowo, za datę powstania przychodu uznaje się ostatni dzień okresu rozliczeniowego określonego w umowie lub wskazanego na wystawionej fakturze, nie rzadziej jednak niż raz w roku. W takim przypadku dla ustalenia wysokości przychodu należy przyjąć kurs z dnia poprzedzającego ostatni dzień okresu rozliczeniowego.

Również moment poniesienia kosztu jest istotny dla ustalenia kursu waluty. W przypadku przedsiębiorców prowadzących księgi rachunkowe zastosowanie będą miały przepisy, zgodnie, z którymi za dzień poniesienia kosztu uzyskania przychodów uważa się dzień, w którym ujęto koszt w księgach rachunkowych (zaksięgowano) na podstawie otrzymanej faktury (rachunku) albo dzień, w którym ujęto koszt na podstawie innego dowodu w przypadku braku faktury (rachunku), z wyjątkiem sytuacji, gdy dotyczyłoby to ujętych, jako koszty rezerw albo biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów.

4. Metody ustalania różnic kursowych.

Metoda bilansowa.

Podatnicy prowadzący księgi rachunkowe mają dwie możliwości w zakresie ustalania różnic kursowych, co zostało już zasygnalizowane wyżej:

1 ) na zasadach podatkowych, zgodnie z art. 15a u.p.d.o.p. (metoda podatkowa), albo

2) na podstawie przepisów o rachunkowości (metoda rachunkowa/bilansowa), jednak w tym przypadku

pod warunkiem, że w okresie nie krótszym niż trzy lata podatkowe, licząc od początku roku podatkowego, w którym została przyjęta ta metoda, sporządzane przez podatników sprawozdania finansowe będą badane przez podmioty uprawnione do ich badania.

Wybór metody rachunkowej wymaga dodatkowych formalności np. konieczności zawiadomienia o wybranej metodzie naczelnika właściwego urzędu skarbowego.

W takim przypadku powstaną przejściowe różnice pomiędzy wartością podatkową i bilansową składnika aktywów i przedsiębiorca będący podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych powinien utworzyć rezerwę lub aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego. Chyba, że przedsiębiorca skorzystał z uproszczenia dla podmiotów nieobjętych obowiązkiem poddania badaniu rocznego sprawozdania finansowego.

Uregulowana w przepisie art. 9b ust. 2 u.p.d.o.p. i art. 14b ust. 3 u.p.d.o.f. tzw. metoda rachunkowa (bilansowa) ustalania różnic kursowych polega na odpowiednim włączeniu do przychodów lub kosztów uzyskania przychodów różnic kursowych zrealizowanych oraz niezrealizowanych, a także różnic z wyceny pozycji pozabilansowych. Tym samym, przedsiębiorcy zaliczają odpowiednio do przychodów lub kosztów uzyskania przychodów ujęte w księgach rachunkowych różnice kursowe z tytułu transakcji walutowych i wynikające z dokonanej wyceny składników aktywów i pasywów wyrażonych w walucie obcej.

Zgodnie z art. 30 ust. 1 u.o.r., nie rzadziej niż na dzień bilansowy wycenia się wyrażone w walutach obcych:

1) składniki aktywów (z wyłączeniem udziałów w jednostkach podporządkowanych wycenianych metodą praw własności) i pasywów - po obowiązującym na ten dzień średnim kursie ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski, z zastrzeżeniem pkt 2;

2) gotówkę znajdującą się w jednostkach prowadzących kupno i sprzedaż walut obcych - po kursie, po którym nastąpił jej zakup, jednak w wysokości nie wyższej od średniego kursu ogłoszonego na dzień wyceny dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski.

W wyniku ujęcia powyższej wyceny w księgach rachunkowych powstaną niezrealizowane różnice kursowe. W przypadku wyboru metody rachunkowej ustalania różnic kursowych kosztem lub przychodem podatkowym będą różnice kursowe zarówno zrealizowane, jak i niezrealizowane (w przeciwieństwie do metody podatkowej, w której niezrealizowane różnice kursowe nie będą zaliczane ani do przychodów, ani do kosztów uzyskania przychodu).

Jeżeli zatem według zasad wynikających z rachunkowości różnice kursowe powinny być wykazane, to mimo że nie są one uznawane za różnice kursowe według przepisów podatkowych, będą one wpływać na wynik podatkowy.

Z punktu widzenia rachunkowości naliczone różnice kursowe, ustalone na dzień bilansowy, czyli różnice kursowe powstałe z wyceny wpływają na wynik finansowy tego roku, za który sporządzane jest sprawozdanie. Zatem różnice te w kolejnym roku nie stanowią już naliczonych różnic kursowych tego roku. Naliczonymi różnicami kursowymi ustalonymi na podstawie przepisów o rachunkowości na ostatni dzień danego roku podatkowego są różnice kursowe z wyceny dokonanej w tym roku.

W praktyce oznacza to, że jeżeli metodę bilansową przyjęto by od 1 stycznia 2014 r., to w przychodach lub kosztach podatkowych w 2014 r. należy uwzględnić statystycznie, różnice kursowe naliczone na poprzedni dzień bilansowy, a więc 31 grudnia 2013 r.

Zasadę tę stosuje się tylko w pierwszym roku podatkowym, w którym wybrano metodę bilansową. W kolejnych latach, różnice z wyceny bilansowej, stanowią odpowiednio przychody lub koszty ich uzyskania danego roku podatkowego, np. różnice z wyceny bilansowej na dzień 31 grudnia 2014 r. będą zaliczone odpowiednio do przychodów lub kosztów ich uzyskania w 2014 r. (nie zostaną zatem uwzględnione w 2015 r.).

W przypadku rezygnacji z metody ustalania różnic kursowych, na warunkach określonych w ustawie o podatku dochodowym, podatnicy zaliczają na ostatni dzień roku podatkowego, w którym stosowali tę metodę, odpowiednio do przychodów lub kosztów uzyskania przychodów naliczone różnice kursowe ustalone na podstawie przepisów o rachunkowości oraz od pierwszego dnia następnego roku podatkowego stosują omówioną wyżej metodę podatkową.

Metoda podatkowa.

Różnice kursowe wiążą się zawsze z właściwymi przychodami lub kosztami podatkowymi. Dodatnie różnice kursowe wpływają na przychody, a ujemne różnice kursowe na koszty podatkowe, w zależności od zmiany kursu waluty obcej. Za dzień zapłaty dla potrzeb ustalania różnic kursowych uznawany jest dzień uregulowania zobowiązań w jakiejkolwiek formie, w tym w wyniku potrącenia wierzytelności

Dodatnie różnice kursowe powstają, jeżeli:

• wartość przychodu należnego wyrażonego w walucie obcej po przeliczeniu na złote według kursu średniego ogłaszanego przez NBP (z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień uzyskania przychodu) jest niższa od wartości tego przychodu w dniu jego otrzymania, po przeliczeniu według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tego dnia,
• wartość poniesionego kosztu wyrażonego w walucie obcej po przeliczeniu na złote według kursu średniego ogłaszanego przez NBP (z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień poniesienia kosztu) jest wyższa od wartości tego kosztu w dniu zapłaty, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tego dnia,
• wartość otrzymanych lub nabytych środków lub wartości pieniężnych w walucie obcej w dniu ich wpływu jest niższa od wartości tych środków lub wartości pieniężnych w dniu zapłaty lub innej formy wypływu tych środków lub wartości pieniężnych, według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni, z zastrzeżeniem przewidzianym w dwóch następnych punktach,
• wartość kredytu (pożyczki) w walucie obcej w dniu jego udzielenia jest niższa od wartości tego kredytu (pożyczki) w dniu jego zwrotu, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni,
• wartość kredytu (pożyczki) w walucie obcej w dniu jego otrzymania jest wyższa od wartości tego kredytu (pożyczki) w dniu jego spłaty, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni.

Kwotę dodatniej różnicy kursowej zaliczamy do przychodów.

Natomiast ujemne różnice kursowe powstają, jeżeli:

• wartość przychodu należnego wyrażonego w walucie obcej po przeliczeniu na złote według kursu średniego ogłaszanego przez NBP (z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień uzyskania przychodu) jest wyższa od wartości tego przychodu w dniu jego otrzymania, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tego dnia,
• wartość poniesionego kosztu wyrażonego w walucie obcej po przeliczeniu na złote według kursu średniego ogłaszanego przez NBP (z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień poniesienia kosztu) jest niższa od wartości tego kosztu w dniu zapłaty, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tego dnia,
• wartość otrzymanych lub nabytych środków lub wartości pieniężnych w walucie obcej w dniu ich wpływu jest wyższa od wartości tych środków lub wartości pieniężnych w dniu zapłaty lub innej formy wypływu tych środków lub wartości pieniężnych, według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni, z zastrzeżeniem przewidzianym w dwóch następnych punktach,
• wartość kredytu (pożyczki) w walucie obcej w dniu jego udzielenia jest wyższa od wartości tego kredytu (pożyczki) w dniu jego zwrotu, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni,
• wartość kredytu (pożyczki) w walucie obcej w dniu jego otrzymania jest niższa od wartości tego kredytu (pożyczki) w dniu jego spłaty, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni.

Kwotę ujemnej różnicy kursowej zaliczamy do kosztów uzyskania przychodów.

Odnosząc się do wyżej opisanej możliwości rozliczania różnic kursowych według faktycznego kursu waluty, a nieogłaszanego przez NBP wskazać należy, że ustawy podatkowe i ustawa o rachunkowości nie zawierają definicji pojęcia „kurs faktycznie zastosowany". Dlatego też sprawa wyceny operacji gospodarczych na rachunku walutowym budzi pewne wątpliwości, ponieważ organy podatkowe i sądy różnie interpretują przepisy dotyczące wyceny operacji w walutach obcych.

Z wyjaśnień organów podatkowych wynika, iż kursem faktycznie zastosowanym są wszelkie kursy walutowe, rzeczywiście, a przy tym zasadnie, przyjęte przez jednostkę do wyceny walut, w tym bankowe, kantorowe, jak również wynikające z indywidualnej umowy z bankiem. Faktycznie zastosowany kurs walutowy nie jest kursem wyłącznie „faktycznie zrealizowanym", dlatego nie należy go wiązać jedynie z sytuacjami związanymi z zakupem lub sprzedażą walut.

Jako przykład można podać wyrok NSA z dnia 3 lutego 2011 r., sygn. akt II FSK 1682/09, w którym sąd wskazał, że faktyczne zastosowanie kursu odnosi się do kursu zastosowanego w rzeczywistości, do konkretnej transakcji. Sąd przyjął również, że określenie „faktycznie zastosowany kurs waluty" oznacza taki kurs waluty, „po jakim podatnik rzeczywiście sprzedał lub nabył walutę”.

Czyli za faktycznie zastosowany kurs waluty można w szczególności przyjmować, w zależności od sytuacji:

• „kurs kupna” banku, także wynegocjowany indywidualnie przy wpływie do banku waluty obcej – uzyskanej z tytułu zapłaty należności za sprzedane towary i usługi, bądź spłaty udzielonej pożyczki (całości, rat, odsetek) – odsprzedanej bankowi,
• „kurs sprzedaży” banku, także wynegocjowany indywidualnie, kiedy zapłaty zobowiązania – z tytułu zakupu towarów i usług bądź spłaty zaciągniętego kredytu lub pożyczki (całości, rat, odsetek) – dokonuje się walutą obcą zakupioną w banku,
• „kurs sprzedaży” zastosowany przez bank lub kantor, przy zakupie waluty obcej wpłaconej następnie na własny rachunek walutowy,
• „kurs sprzedaży” policzony w kantorze, przy zapłacie zobowiązania za zakupione towary lub usługi, walutą w ten sposób nabytą,
• „kurs waluty, ustalony przez strony w zawartej umowie, przy kupnie lub sprzedaży walut obcych, zabezpieczonych przed ryzykiem walutowym transakcją terminową.

5. Różnice kursowe od własnych środków pieniężnych.

Przedsiębiorcy dokonujący transakcji w walutach obcych posiadają często tzw. konto walutowe. Różnice kursowe od własnych środków stanowią źródło przychodu lub kosztu w następstwie wzrostu lub spadku wartości posiadanych przez podatnika środków finansowych w walutach obcych.

W świetle przepisów podatkowych podatnik prowadzący rachunek walutowy powinien przeliczać znajdujące się na nim środki pieniężne według faktycznie zastosowanego kursu waluty z dnia ich wpływu na rachunek walutowy i wypływu z rachunku walutowego. Dopiero gdy nie jest możliwe uwzględnienie faktycznie zastosowanego kursu waluty w danym dniu, stosuje się kurs średni ogłaszany przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień.

Inaczej będzie, gdy podatnik nie kupuje ani nie sprzedaje waluty i nie dochodzi do jej "przewalutowania", a waluta wpływa na rachunek tytułem otrzymania zapłaty od kontrahenta lub wypływa w związku z wykonaniem zobowiązania. W tych przypadkach nie jest możliwe uwzględnienie faktycznie zastosowanych kursów waluty z tych dni. Wówczas operacje wpływu i wypływu środków pieniężnych z rachunku walutowego powinny być wycenione według kursu średniego NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego odpowiednio dzień ich wpływu i wypływu.

Trzeba jednak pamiętać, że interpretacje indywidualne nie chronią tych, którzy zastosowali się do nich, a nie byli ich adresatami. 

Zgodnie z art. 24c ust 4 u.p.d.o.f. oraz art. 15a ust 4 u.p.d.o.p., przy obliczaniu różnic kursowych, uwzględnia się kursy faktycznie zastosowane w przypadku sprzedaży lub kupna walut obcych oraz otrzymania należności lub zapłaty zobowiązań. W pozostałych przypadkach, a także gdy do otrzymanych należności lub zapłaty zobowiązań nie jest możliwe uwzględnienie faktycznie zastosowanego kursu waluty w danym dniu, stosuje się kurs średni ogłaszany przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień.

6. Zaliczki w walucie obcej.

Otrzymanie od kontrahenta zaliczki na poczet przyszłych dostaw czy wykonania usług nie spowoduje u otrzymującego powstania przychodu bilansowego ani podatkowego. Przychód ze sprzedaży powstanie dopiero w dacie zrealizowania umowy w całości.

Mimo iż otrzymanie zaliczki nie powoduje powstania przychodu podatkowego, to zaliczkę w walucie obcej należy wycenić, bowiem wycena ta jest niezbędna do ustalenia różnic kursowych, które powstaną w momencie uzyskania przychodu, tj. przykładowo wystawienia faktury.

Jeśli zaliczka wyrażona jest w walucie obcej, przedsiębiorca posiadający własny rachunek walutowy, jej wpływ wycenia według kursu średniego NBP obowiązującego w dniu poprzedzającym dzień otrzymania zaliczki. Z kolei fakturę wystawioną na okoliczność otrzymania zaliczki przelicza się po kursie średnim ogłoszonym przez NBP w dniu poprzedzającym dzień jej wystawienia.

7. Różnice kursowe przy zakupie w walucie obcej w księdze podatkowej.

Jeżeli w dowodzie księgowym sprzedaży (fakturze) podane jest wartościowe określenie operacji gospodarczej tylko w walucie obcej, podatnik posiadający taki dokument jest obowiązany przeliczyć walutę obcą na złote, po obowiązującym w dniu dokonania operacji kursie, zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o podatku dochodowym (patrz wyżej punkt 2.).

Przy rozliczaniu transakcji wyrażonych w walutach obcych, za koszt poniesiony uważa się koszt wynikający z otrzymanej faktury lub rachunku albo innego dowodu w przypadku ich braku (art. 24c ust 7 u.p.d.o.f.). Wynik tego przeliczenia umieszcza się na dokumencie bądź na załącznikach do dokumentu.
 Dla transakcji dokonanych poza krajem charakterystyczne są rozbieżności czasowe dotyczące przychodów uzyskanych memoriałowo (według dokumentów) i faktycznie otrzymanych (kasowo lub na konto i z wymiany waluty) oraz kosztów poniesionych i zarachowanych. Związane z różnicami kursu na dzień księgowania obrotu (przychodu), a na dzień wpłaty, zarachowania na koncie banku wachania kursów walut w stosunku do złotego prowadzą zawsze do powstania różnic kursowych (ze względu na dzień przeliczenia), które nie pozostają bez wpływu na wysokość przychodów i kosztów.

Różnice kursowe ujmuje się w księdze z chwilą ich zrealizowania. Dodatnie różnice kursowe stanowią przychody i podlegają wpisaniu w księdze w kolumnie 8 "Pozostałe przychody", natomiast ujemne różnice kursowe wykazuje się w kolumnie 13 "Pozostałe wydatki".

Podstawa prawna:

• art. 9b ust. 1 i 2, art. 12 ust. 2, art. 15 ust. 1, art. 15 ust. 4 Ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U.2022.2587 t.j.)
• art. 14b ust. 1, 2 i 3, art. 24c ust. 4 i ust. 7 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U.2022.2647 t.j.)
• art. 30 ust. 1 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 120 z późn. zm.)
• § 12 ust. 4 Rozporządzenia Ministra Finansów z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów (Dz. U. 2017 poz. 728 t.j.)
• Wyrok NSA z dnia 3 lutego 2011 r., II FSK 1682/09,
• Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 7 stycznia 2013 r. nr IPTPB1/415-611/12-2/AG;
• Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 28 lutego 2013 r., nr PB1/415-1543/12-2/ES

Autor: Krystyna Dąbrowska, doradca podatkowy, numer wpisu: 02200.