Ugoda pomiędzy przedsiębiorcami

Przedsiębiorco, na pewno nie raz słyszałeś o ugodzie jako formie porozumienia pomiędzy stronami, zapewniającego szybkie i bezkonfliktowe załatwienie sprawy. Ugoda jest niczym innym, jak umową zawartą pomiędzy stronami, w ramach której strony formułują najdogodniejsze rozwiązanie istniejącego lub potencjalnego konfliktu.

 

Definicja ugody

Ugoda została zdefiniowana w art. 917 Kodeksu cywilnego (dalej jako „k.c.”), który stanowi, iż: 

Przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać.

Powołany przepis należy rozumieć w ten sposób, że do zawarcia ugody może dojść jedynie w sytuacji, w której strony łączy już jakiś stosunek prawny, zazwyczaj umowa, czy to ustna, czy pisemna. Jeżeli strony jeszcze ze sobą nie współpracują to właściwą formą zawiązania tej współpracy jest właśnie zawarcie umowy.

 

Strony ugody

Już w tym miejscu warto zaznaczyć, że ugoda może zostać zawarta zarówno pomiędzy przedsiębiorcami, jak i pomiędzy osobami fizycznymi, a także pomiędzy przedsiębiorcą i osobą fizyczną. Wracając do analizy przytoczonego przepisu, strony mogą zawrzeć ugodę w sytuacji, gdy nie istnieje pomiędzy nimi jeszcze żaden spór, ale obawiają się, że w przyszłości może dojść między nimi do porozumienia w zakresie w wzajemnych obowiązków, np. co do tego, która strona ma dokonać określonych czynności i w jakim terminie. Do zawarcia ugody najczęściej dochodzi wówczas, gdy jedna ze stron obawia się, iż druga nie będzie chciała zapłacić całości należności pieniężnej lub zamierza zrobić to z opóźnieniem.

Drugim i jednocześnie najczęstszym przypadkiem zawarcia ugody jest sytuacja, w której istnieje już spór pomiędzy stronami. Innymi słowy strony spierają się np. co do wysokości należności przysługującej jednej z nich. Wówczas, chcąc uniknąć skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego, strony decydują się na rozwiązanie konfliktu w sposób ugodowy.

Przedsiębiorco, w niniejszym opracowaniu znajdziesz informacje na temat rodzajów ugody, sposobów jej zawierania, podstawowych jej elementów oraz konsekwencji jej zawarcia.

 

Metody zawarcia ugody

Jak już zostało nadmienione na wstępie, do zawarcia ugody może dojść przed wszczęciem postępowania sądowego, jak i w czasie jego trwania. Jak sama nazwa wskazuje, ugoda pozasądowa zawierana jest przez strony zanim dojdzie do skierowania sprawy na drogę sądową, zaś ugoda sądowa jest zawierana już przed Sądem w ramach prowadzonego postępowania.

Do zawarcia ugody dochodzi poprzez skorzystanie przez strony alternatywnych metod rozwiązywania sporów do których zalicza się:

- negocjacje

- mediacje

Warto w tym miejscu po krótce przyjrzeć się bliżej każdej ze wspomnianych metod.

 

Negocjacje

Na pewno pojęcie negocjacji nie jest Ci obce, jako osoba współpracująca  z innymi przedsiębiorcami lub w ramach kontaktów z klientami, nie raz zmuszony byłeś prowadzić negocjacje. Ta metoda rozwiązywania sporów i tym samym dochodzenia przez nie do porozumienia jest wykorzystywana chyba najczęściej. Warto przyjrzeć się regulacjom prawnym w zakresie negocjacji zawartych w Kodeksie cywilnym.

Zgodnie z art.  72 § 1 k.c.  „§ 1. Jeżeli w toku negocjacji strona udostępniła informacje z zastrzeżeniem poufności, druga strona jest obowiązana do nieujawniania i nieprzekazywania ich innym osobom oraz do niewykorzystywania tych informacji dla własnych celów, chyba że strony uzgodniły inaczej. § 2. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków, o których mowa w § 1, uprawniony może żądać od drugiej strony naprawienia szkody albo wydania uzyskanych przez nią korzyści.”

Mając na względzie treść powołanego przepisu, przedsiębiorcy prowadzący negocjacje mogą czuć się bezpiecznie, w związku z tym, iż druga strona nie będzie mogła ujawnić nikomu przebiegu negocjacji, w tym propozycji przedstawionych przez każdą ze stron.

Aby przekazywane przez Ciebie informacje w ramach negocjacji zostały objęte tajemnicą, musisz wskazać drugiej stronie, iż przekazujesz je z zastrzeżeniem poufności.

Negocjacje mogą być prowadzone przez strony osobiście lub z udziałem profesjonalnego pełnomocnika. Istnieją różne modele i techniki prowadzenia negocjacji, od Ciebie zależy, czy będziesz chciał prowadzić negocjacje pozycyjne, czy też problemowe. Te pierwsze mają charakter tradycyjny, często wykorzystywane są przy nich techniki manipulacyjne. Negocjacje problemowe natomiast skupiają się na potrzebach i interesach obydwu stron.

 

Mediacje

Kolejną metodą rozwiązywania konfliktów są mediacje, które w odróżnieniu od negocjacji odbywają się z udziałem osoby trzeciej w postaci mediatora. Mediacje można określić jako dobrowolną i poufną procedurę dochodzenia do osiągnięcia satysfakcjonującego dla obu stron porozumienia. Mediacje mogą być prowadzone zarówno przed wszczęciem postępowania sądowego, jak i w jego trakcie.

Strony w sytuacji, w której samodzielnie w ramach negocjacji nie są wstanie dojść do porozumienia mogą skorzystać z pomocy niezależnego i bezstronnego mediatora, który pomoże odkryć im wzajemny interesy i potrzeby, a następnie będzie asystował im w wyborze najkorzystniejszego sposobu rozwiązania konfliktu.

Przed wszczęciem postępowania sądowego strony mogą się więc zwrócić do ośrodka mediacyjnego, który wyznaczy mediatora i zajmie się przeprowadzeniem całej mediacji. Na rynku dostępnych jest wiele środków mediacyjnych, do najpopularniejszych można zaliczyć między innymi:

-  Centrum Mediacji Lewiatam w Warszawie,

-  Centrum Mediacji Gospodarczej przy Krajowej Izbie Radców Prawnych,

- Centrum Mediacji przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie.

Mediacje przedsądowe są również nazywane mediacjami umownymi, których wszczęcie następuje z woli stron lub też w związku z zawarciem w umowie łączącej strony tzw. klauzuli mediacyjej, na podstawie której strony są zobowiązane do podjęcia próby rozwiązania potencjalnego konfliktu poprzez skierowanie sprawy do mediacji.

Podstawowymi zasadami prowadzenia mediacji są:

• poufność;
• neutralność;
• dobrowolność;
• bezstronność;
• elastyczność;
• akceptowalność.

Stosowanie się do przedmiotowych zasad ma celu zapewnienie stronom bezpieczeństwa 
i poczucia zaspokojenia ich interesów. Mediator jest osobą, która czuwa nad przestrzeganiem powyższych zasad w ramach prowadzenia mediacji.

 

Mediacja sądowa w postępowaniu cywilnym

Do mediacji sądowej mogą zostać skierowane wszystkie sprawy, w których dopuszczalne jest zawarcie ugody. Jako przykład rodzajów spraw kierowanych do mediacji można wskazać sprawy pracownicze, sprawy o zapłatę, sprawy o dział spadku, sprawy o podział majątku wspólnego, sprawy rodzinne, w tym min. sprawy o ustalenie kontaktów z dziećmi lub sprawy rozwodowe.

Wszczęcie postępowania mediacyjnego powoduje przerwanie biegu terminu przedawnienia.

Warto przyjrzeć się bliżej mediacji prowadzonej w ramach postępowania cywilnego, która została uregulowana w art. 183 (1) i n. Kodeksu postępowania cywilnego (dalej jako „k.p.c.”).

Stosownie do tych regulacji, mediacje sądowe odbywają się według następujących zasad:

• Sąd może skierować strony do mediacji na każdym etapie postępowania sądowego.
• Każda ze stron w trakcie postępowania jest uprawniona do złożenia wniosku 
  o skierowanie sprawy do mediacji.
• Każdorazowo mediacja może być prowadzona tylko jeśli strony wyrażą na to zgodę.
• Mediacja co do zasady powinna trwać maksymalnie 3 miesiące, jednakże na zgodny wniosek stron albo z innych ważnych powodów termin ten może zostać wydłużony, o ile będzie to miało znaczenia dla ugodowego rozstrzygnięcia sporu.
•  Nie można poddać mediacji spraw rozpoznawanych w ramach postępowania upominawczego oraz nakazowego, chyba że doszło do skutecznego wniesienia zarzutów w odpowiednim terminie.
• Przewodniczący uprawniony jest do wezwania stron do udziału w spotkaniu informacyjnym dotyczącym polubownych metod rozwiązywania sporów, 
  w szczególności mediacji. Takie spotkanie może zostać przeprowadzone przez

sędziego, referendarza sądowego, urzędnika sądowego, asystenta sędziego lub stałego mediatora.

• Przed rozpoczęciem pierwszego posiedzenia w sprawie przewodniczący dokonuje oceny, czy zasadne jest skierowanie sprawy do mediacji.
• W przypadku, w którym przewodniczący dojdzie do wniosku, iż istnieje konieczność wysłuchania stron, mogą one zostać wezwane do osobistego stawiennictwa na posiedzeniu niejawnym.
• W razie, gdy strona bez wskazania uzasadnienia nie stawi się na posiedzenie niejawne lub spotkanie informacyjne, może ona zostać obciążona kosztami nakazanego stawiennictwa poniesionymi przez drugą stronę.
• Mediator jest wybierany przez strony lub przez Sąd, który bierze pod uwagę w pierwszej kolejności mediatorów stałych wpisanych na listę.

W art. 103 k.p.c. została przewidziana sankcja za nieuzasadnioną odmowę poddania się mediacji:

§ 1. Niezależnie od wyniku sprawy sąd może włożyć na stronę lub interwenienta obowiązek zwrotu kosztów, wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem.

§ 2. Przepis § 1 dotyczy zwłaszcza kosztów powstałych wskutek uchylenia się od wyjaśnień lub złożenia wyjaśnień niezgodnych z prawdą, zatajenia lub opóźnionego powołania dowodów, a także oczywiście nieuzasadnionej odmowy poddania się mediacji

Ustawodawca wprowadzając ten przepis miał celu zdyscyplinowanie stron i skłonienie ich do podjęcia mediacji, która w wielu przypadkach pozwala na szybkie rozwiązanie konfliktu.

Aby zachęcić Cię do rozważania możliwości skorzystania z mediacji, poniżej zostaną opisane najważniejsze korzyści płynące z mediacji.

• Przede wszystkim, jak już zostało nadmienione, mediacja umożliwia szybkie i niedrogie rozwiązanie konfliktu.
• Dzięki uniknięciu postępowania sądowego i osiągnięciu porozumienia, strony nie są narażone na pogorszenie ich wizerunku.
• Dzięki zawarciu porozumienia istnieje również szansa na zachowanie pozytywnych wzajemnych relacji  z drugą stroną.
• Mediacja jest efektywną metodą rozwiązywania sporu – żadna ze stron nie czuje się przegrana.
• Mediacja ma charakter poufny, co zapewnia brak obawy przed ujawnieniem przebiegu negocjacji osobom trzecim.

 

Cel mediacji

Celem mediacji jest zawarcie ugody, którą podpisują strony, wówczas ugoda jest umieszczona przez mediatora w protokole z prowadzenia mediacji lub załączona do niego. Mediator kieruje protokół wraz z ugodą do Sądu, który następnie ją zatwierdza. Konsekwencje zatwierdzenia ugody przez Sąd zostaną zawarte w dalszej części opracowania.

 

Ugoda pozasądowa – konsekwencje zatwierdzenia ugody przez Sąd

Do zawarcia ugody pozasądowej może dojść poprzez zastosowanie opisanych powyżej metod rozwiązywania sporów, a więc negocjacji i mediacji.

W przypadku zawarcia ugody w ramach mediacji ze skierowania sądu, a także w przypadku zawarcia ugody przed mediatorem bez skierowania sądu, mediator zobowiązany jest przedłożyć sądowi protokół z mediacji. Strona natomiast występuje do sądu z wnioskiem o zatwierdzenie ugody przez sąd.

Należy jednak pamiętać, iż nie wszystkich przypadkach sąd zatwierdzi ugodę zawartą przez strony. Sąd nie zatwierdzi ugody, gdy jest ona sprzeczna z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierza do obejścia prawa.

W tym miejscu warto powołać treść art. 183¹⁴ k.p.c. zgodnie z którym:

§ 1. Jeżeli zawarto ugodę przed mediatorem, sąd, o którym mowa w art. 18313, na wniosek strony niezwłocznie przeprowadza postępowanie co do zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem.

§ 2. Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności; w przeciwnym przypadku sąd zatwierdza ugodę postanowieniem na posiedzeniu niejawnym.

§ 3. Sąd odmawia nadania klauzuli wykonalności albo zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, w całości lub części, jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności.

Zgodnie więc s powołanym przepisem, w przypadku, gdy ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją poprzez nadanie klauzuli wykonalności. Zatem w przypadku, gdy strona zobowiązana z tytułu ugody nie wykonuje swojego zobowiązania, druga strona może skierować wniosek do komornika o wszczęcie postępowania egzekucyjnego.

 

Ugoda sądowa

Ugoda sądowa w postępowaniu cywilnym może zostać zawarta w trakcie prowadzonego już postępowania sądowego. Stosownie do treści art. 223 § 1 k.p.c.:

Przewodniczący powinien we właściwej chwili skłaniać strony do pojednania, zwłaszcza na pierwszym posiedzeniu, po wstępnym wyjaśnieniu stanowiska stron. Osnowę ugody zawartej przed sądem wciąga się do protokołu rozprawy albo zamieszcza w odrębnym dokumencie stanowiącym część protokołu i stwierdza podpisami stron. Niemożność podpisania ugody sąd stwierdza w protokole. 

Osnowę ugody zatem umieszcza się w protokole z rozprawy i stwierdza podpisami stron. Zawarcie ugody przed sądem powoduje zakończenie postępowania cywilnego, oznacza to, że Sąd nie wydaje już wyroku w takiej sprawie. Ugoda zawarta przed sądem stanowi tytuł egzekucyjny. Po wniesieniu przez stronę wniosku o nadanie klauzuli wykonalności ugodzie, Sąd nadaje ugodzie przedmiotową klauzulę. Ugoda wraz z nadaną jej klauzulą wykonalności stanowi tytuł wykonawczy, stanowiący podstawę do wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

Zawarcie ugody przed sądem rodzi również skutek w zakresie ponoszenie kosztów postępowania sądowego. Stosownie bowiem do art. 79 ust 1 pkt c ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w przypadku zawarcia ugody sądowej Sąd z urzędu zwraca stronie połowę opłaty sądowej uiszczonej od pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie w pierwszej instancji zakończyło się zawarciem ugody sądowej po rozpoczęciu rozprawy. Jednakże nic nie stoi na przeszkodzie, aby na mocy zawartej ugody druga strona (strona pozwana) zobowiązała się do zwrotu drugiej połowy opłaty sądowej na rzecz powoda. Sąd z urzędu zwróci trzy czwarte opłaty od pozwu w razie umorzenia postępowania na zgodny wniosek stron przed sądem pierwszej instancji, w następstwie zawarcia przez strony zapisu na sąd polubowny

 

Kiedy warto zdecydować się na zawarcie ugody? 

Niezależnie od obranej metody zawarcia ugody, powinna ona zawierać określone postanowienia. W przypadku ugody sądowej, czy też ugody zawartej przed mediatorem, strony zawierające ją nie muszą zajmować się jej redakcją. Jednakże, jeżeli strony samodzielnie prowadzą negocjacje w sporze cywilnym , powinny zwrócić uwagę na następujące kwestie dotyczące zarówno możliwości zawarcia ugody w konkretnej sprawie, jak i jej treści.

• Ugoda powinna zostać zawarta w formie pisemnej.
• Strony powinny wziąć pod uwagę okoliczności faktyczne sprawy, a w szczególności:

- rozważyć, czy sporne żądania mają charakter zasadny;

- rozważyć, czy istnieje realna możliwość zaspokojenia wzajemnych roszczeń, chociażby częściowo;

- przewidywanego czasu prowadzenia negocjacji, a następnie wykonania ugody.

Gdy strony nie są pewne czy zawarcie ugody jest dla nich korzystnym rozwiązaniem powinny także dokonać analizy kosztów przeprowadzenia postępowania sądowego, a także przewidywanego czasu jego trwania. Dodatkowo, warto jest również zbadać, czy jakie skutki wywrze zawarcie ugody i czy będą one korzystniejsze niż możliwy wynik postępowania sądowego, czy arbitrażowego.

Po dokonaniu powołanej analizy, stronom będzie zdecydowanie łatwiej podjąć decyzję 
w zakresie metody prowadzenia spory, w tym zasadności i „opłacalności” zawarcia ugody.

 

Elementy ugody

W celu zapewnienia odpowiednich i pożądanych skutków prawnych zawarcia ugody, należy zadbać o to, by zawierała ona odpowiednie elementy i postanowienia do których można zaliczyć:

• Datę i miejsce zawarcia ugody;
• Określenie tytułu – Ugoda lub Ugoda zawarta w określonej sprawie;
• Wskazanie stron zawierających ugodę:
• Aby doszło do ważnego i skutecznego zawarcia umowy należy zadbać o prawidłową reprezentację Twojej firmy, tak aby osoba podpisująca ugodę była uprawniona do jej zawarcia;
• Preambuła – w której powinien zostać zawarty krótki opis przyczyn zawarcia ugody oraz intencji stron;
• Przedmiot ugody – w tym miejscu powinny znaleźć się wszystkie postanowienia uzgodnione wcześniej przez strony w zakresie sposobu wykonania poszczególnych zobowiązań stron, a także sposobu i terminu ich wykonania. Warto podzielić tę część na jednostki redakcyjne w postaci § i punktów;
• Postanowienia końcowe.

 

Zwrot kosztów postępowania po zawarciu ugody

Zakończenie postępowania cywilnego zawarciem ugody jest rozwiązaniem najbardziej pożądanym z punktu widzenia tak interesów stron, jak i ekonomiki postępowania. Konsekwencją preferowanego modelu ugodowego rozwiązywania sporów cywilnych jest rozwiązanie przewidziane w art. 79 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nakładające na sąd obowiązek zwrotu z urzędu całej opłaty bądź jej części w przypadku zawarcia przez strony ugody.

Treść art. 79 u.k.s.c. nie pozostawia wątpliwości, że w przypadku ugodowego zakończenia sporu sąd jest zobligowany do zwrotu opłaty bądź jej odpowiedniej części. Zgodnie z art. 79 ust. 1 u.k.s.c. sąd z urzędu zwraca bowiem stronie:

1. całą uiszczoną opłatę od: pisma cofniętego, jeżeli cofnięcie nastąpiło przed wysłaniem odpisu pisma innym stronom; pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie zakończyło się zawarciem ugody przed rozpoczęciem rozprawy przed sądem pierwszej instancji;
2. trzy czwarte uiszczonej opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli w toku postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem po rozpoczęciu rozprawy;
3. połowę uiszczonej opłaty od: pisma cofniętego przed rozpoczęciem posiedzenia, na które sprawa została skierowana; pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie w pierwszej instancji zakończyło się zawarciem ugody sądowej po rozpoczęciu rozprawy, oraz pisma wszczynającego  postępowanie w drugiej instancji, w której sprawa zakończyła się zawarciem ugody sądowej.

Dodatkowo art. 79 u.k.s.c. przewiduje zwrot opłaty w postępowaniu o rozwód lub separację w przypadku pojednania się stron i cofnięcia pozwu lub wniosku, jednakże, z uwagi na objętość publikacji, regulacja ta pozostanie poza obszarem poniższych rozważań.

Jak wynika z przytoczonego przepisu, ustawodawca uzależnił obowiązek zwrotu, jak i wysokość zwracanej opłaty, od stadium postępowania oraz przyczyny cofnięcia pisma inicjującego postępowanie. Orzeczenie sądu powinno przybrać postać postanowienia, przy czym art. 82 u.k.s.c. przewiduje możliwość podjęcia decyzji o zwrocie opłaty również przez przewodniczącego lub referendarza. W takim przypadku decyzja taka przyjmie formę zarządzenia. Ponieważ roszczenie o zwrot opłaty jest roszczeniem majątkowym, ulega ono przedawnieniu z upływem trzech lat, licząc od dnia powstania tego roszczenia. Jednocześnie art. 80 ust. 2 u.k.s.c. wyraźnie przewiduje, że zwrotu dokonuje sąd, który pobrał opłatę, co będzie nabierało szczególnego znaczenia w przypadku przekazania sprawy pierwotnie wniesionej do innego sądu niż sąd, przed którym cofnięto pozew w związku z zawarciem ugody.

Zwrot opłaty winien nastąpić dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu postępowania, skoro podlega ono zaskarżeniu na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. jako kończące postępowanie.

 

Zwrot kosztów postępowania po zawarciu ugody przed mediatorem

Najmniej wątpliwości budzi obowiązek zwrotu opłaty w przypadku ugody zawartej przed mediatorem. Zgodnie z przytoczonym przepisem sąd z urzędu obowiązany jest zwrócić trzy czwarte uiszczonej opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli w toku postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem po rozpoczęciu rozprawy. Rzecz jasna samo zawarcie ugody przed mediatorem nie kreuje automatycznie po stronie sądu obowiązku zwrotu opłaty. Ugoda taka podlega bowiem kontroli sądu, który odmawia zatwierdzenia ugody, jeżeli jest ona sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności. Dopiero więc po zatwierdzeniu ugody zawartej przed mediatorem sąd jest władny wydać postanowienie o umorzeniu postępowania, przy czym postanowienie takie może zostać wydane na posiedzeniu niejawnym.

 

Zwrot kosztów postępowania po zawarciu ugody sądowej

Większe wątpliwości interpretacyjne pojawiają się w zakresie obowiązku sądu zwrotu opłaty w przypadku zawarcia ugody sądowej i pozasądowej. Treść art. 79 u.k.s.c. może nasuwać problemy interpretacyjne w kwestii ustalenia, który z jego przepisów odnosi się także do ugody pozasądowej, a który obliguje sąd do zwrotu opłaty wyłącznie w razie dojścia przez strony do porozumienia w drodze ugody przed sądem.

Ograniczenie obowiązku sądu do zwrotu opłaty jedynie do ugody sądowej wyraźnie przewiduje jedynie art. 79 pkt ust. 1 pkt 3 lit. c i d u.k.s.c., gdzie zaznaczono, że sąd zwraca połowę uiszczonej opłaty od pisma  wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie w pierwszej instancji zakończyło się zawarciem ugody sądowej po rozpoczęciu rozprawy, oraz pisma wszczynającego postępowanie w drugiej instancji, w której sprawa zakończyła się zawarciem ugody sądowej. Innymi słowy, wobec wyraźnego brzmienia przepisów brak jest aktualnie podstawy prawnej do zwrotu połowy opłaty, jeśli po rozpoczęciu rozprawy dojdzie do zawarcia przez strony ugody pozasądowej. Tylko bowiem osiągnięcie porozumienia w drodze ugody zawartej przed sądem upoważnia sąd do zwrotu połowy opłaty. Jak wynika przy tym z powyższych uwag, ustawodawca jeszcze bardziej premiuje zawarcie ugody przed mediatorem. W tym przypadku, w razie dojścia przez strony do porozumienia, zwracane jest bowiem aż trzy czwarte opłaty. Rozwiązanie to wydaje się o tyle słuszne, że strony ponoszą większe koszty postępowania z uwagi na konieczność powiększenia ich o wynagrodzenie mediatora.

W odniesieniu do art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h u.k.s.c., sprawa wygląda inaczej. Przepis przewiduje, że zwrotowi podlega cała opłata uiszczona od pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie zakończyło się zawarciem ugody przed rozpoczęciem rozprawy przed sądem pierwszej instancji. W odróżnieniu od wyżej przytoczonych regulacji, które wyraźnie odnoszą się do ugody sądowej, przepis ten w żaden sposób nie precyzuje rodzaju ugody. Skoro we wszystkich pozostałych, wypadkach ustawodawca wyraźnie ograniczał dyspozycję normy do ugody zawartej przed mediatorem bądź przed sądem, to mogłoby się wydawać, że brak takiego ograniczenia w przypadku regulacji zawartej pod lit. h oznacza, że dotyczy ona wszystkich sposobów koncyliacyjnego zakończenia sporu, a więc również ugody pozasądowej.

 

Wyrok Sądu Najwyższego w sprawie zwrotu opłaty po zawarciu ugody

W uchwale z 23 lutego 2018 r. Sąd Najwyższy zajął odmienne stanowisko, uznając, że omawiany przepis dotyczy wyłącznie ugody sądowej oraz ugody zawartej przed mediatorem. W uzasadnieniu uchwały SN przyznał co prawda, że konstrukcja art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h budzi wątpliwości i powinien on być sformułowany bardziej przejrzyście i jednoznacznie, co jednak nie oznacza, że w swym obecnym kształcie stwarza trudne do pokonania trudności interpretacyjne. Dokonując interpretacji, trzeba przede wszystkim pamiętać, że skoro przepis ów należy do dziedziny prawa procesowego, to jeśli posługuje się terminem „ugoda” bez jakiegokolwiek dookreślenia, to odwołuje się do ugody sądowej oraz do ugody zawartej przed mediatorem. Ugody te reguluje Kodeks postępowania cywilnego, który milczy na temat ugody pozasądowej. W ocenie SN oznacza to, że termin „ugoda” zawarty w omawianym przepisie nie dotyczy ugód zawieranych poza sądem, pozostających zasadniczo poza zainteresowaniem prawa procesowego. Co więcej, ugoda pozasądowa postępowania sądowego nie kończy i kończyć nie może. W określonych sytuacjach może być jedynie bodźcem do podjęcia przez stronę stosownego aktu dyspozycyjnego, najczęściej cofnięcia pozwu. Ponadto tylko w przypadku ugody sądowej bądź zawartej przed mediatorem sąd ma możność pełnej kontroli, czy doszło do niej przed rozpoczęciem rozprawy. Gdyby omawiany przepis miał dotyczyć również ugody pozasądowej, to strony mogłyby łatwo, np. poprzez antydatowanie ugody, nadużywać przywileju odzyskania całej opłaty. Mogłoby też dochodzić do zmowy stron i pozorowania rzekomej ugody pozasądowej w celu odzyskania, a w istocie wyłudzenia, uiszczonej już, należnej opłaty. Wnioski powyższe znajdują oparcie w ocenie Sądu Najwyższego w uzasadnieniu projektu ustawy z 10 września 2015 r., która ma na celu m.in. popularyzację i upowszechnienie polubownych sposobów rozwiązywania  sporów, także poprzez zastosowanie bodźców ekonomicznych, który nawet nie wymienia ugody pozasądowej.

Do podobnych wniosków doszedł Sąd Okręgowy w Toruniu w postanowieniu z 20 marca 2017 r., który stwierdził, że – wbrew pozorom – nie ma podstaw wykładnia gramatyczna omawianego przepisu oparta na wnioskowaniu lege non distinguente (czego prawo nie rozróżnia, tego nie należy rozróżniać). Wprawdzie w przepisie nie ma mowy explicite o ugodzie sądowej, ale jasne jest, że nie chodzi w nim o ugodę pozasądową. Przemawia za tym sformułowanie mówiące o zakończeniu postępowania zawarciem ugody, podczas gdy zawarcie ugody pozasądowej niekoniecznie powoduje taki skutek. Pominięcie przymiotnika „sądowej” uzasadnione jest objęciem przez omawianą regulację również ugody zawartej przed mediatorem przed rozpoczęciem rozprawy przed sądem pierwszej instancji.

Stanowisko przyjęte w przytoczonych orzeczeniach oznacza, że zawarcie ugody pozasądowej przed rozpoczęciem rozprawy przed sądem pierwszej instancji nie będzie skutkowało zwrotem uiszczonej opłaty od pisma inicjującego postępowanie. Zawarcie ugody pozasądowej może prowadzić jedynie do zwrotu połowy uiszczonej opłaty na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a, który przewiduje, że sąd zwraca połowę uiszczonej opłaty od pisma cofniętego przed rozpoczęciem posiedzenia, na które sprawa została skierowana. Warto w tym miejscu postawić pytanie o zasadność użycia przez ustawodawcę w przywołanym przepisie sformułowania „rozpoczęcie posiedzenia”, podczas gdy w pozostałym zakresie art. 79 u.k.s.c. posługuje się terminem „rozpoczęcie rozprawy”. Jak bowiem wynika z utrwalonego orzecznictwa, „przed rozpoczęciem posiedzenia” oznacza okres poprzedzający wywołanie sprawy skierowanej na posiedzenie wyznaczone na rozprawę, który kończy się z momentem wywołania sprawy. Bez znaczenia jest dalszy przebieg posiedzenia, a w szczególności fakt, że podlegało ono odroczeniu z powodu braku dowodu zawiadomienia strony o rozprawie.

Aktualnie obowiązujące przepisy rządzące regułami zwrotu opłaty przy zawarciu ugody odwołują się jedynie do ugody sądowej oraz zawartej przed mediatorem. Obowiązek zwrotu opłaty przy zawarciu ugody pozasądowej związany jest nie z samym faktem zawarcia takiej ugody, ale czynnością strony w postaci cofnięcia pisma inicjującego postępowanie. Jednocześnie wypracowanie przez strony ugody, której konsekwencją będzie cofnięcie pisma wszczynającego postępowanie, nie oznacza automatycznie, że ugoda taka będzie mniej wartościowa niż ugoda zawarta pod nadzorem sądu. Dojście do porozumienia w drodze ugody pozasądowej ma natomiast niewątpliwie ten walor, że w jeszcze większym zakresie eliminuje zaangażowanie sądu, co, w świetle długości i ilości postępowań sądowych, ma niebagatelne znaczenie.