Wspólność małżeńska a działalność gospodarcza

Cóż to takiego małżeńska wspólność majątkowa?

Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego powstają trzy masy majątkowe: osobisty majątek żony, osobisty majątek męża i majątek wspólny małżonków.

 

Co wchodzi do majątków osobistych?

Generalnie wszystko co małżonkowie nabyli  przed datą zawarcia związku małżeńskiego: prawa własności, środki pieniężne, własność rzeczy ruchomych, w tym nakłady na utworzenie i prowadzenie przedsiębiorstwa czyli aktywa, o których mowa w art. 55(1) i 55 (2) k.c.

Do majątku wspólnego, z datą zawarcia małżeństwa wejdą, między innymi:

- wszelkie prawa majątkowe nabyte od tej daty,

- dochody uzyskiwane z majątku osobistego – np.: jeśli prowadziliśmy działalność gospodarczą przed datą zawarcia związku małżeńskiego, to po zawarciu małżeństwa wszelkie dochody uzyskane z takiej działalności wejdą do majątku wspólnego, nawet jeśli przedsiębiorstwo jako zorganizowany zespół środków  niemajątkowych i majątkowych stanowi wyłączną własność małżonka,

- wynagrodzenie za pracę,

- dochody uzyskiwane z działalności gospodarczej, a więc właśnie z przedsiębiorstwa, zarówno prowadzonego odrębnie (samozatrudnienie), jak i wspólnie.

Są jednak prawa majątkowe, które pomimo, że zostały nabyte po dacie zawarcia związku małżeńskiego to i tak wejdą do majątku osobistego danego małżonka. Z punktu widzenia na małżonka-  przedsiębiorcy, wymienić należy między innymi:

- Przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej np.: możemy w spadku odziedziczyć całe przedsiębiorstwo lub tylko poszczególne jego części. I tutaj uwaga(!), dochody z tak odziedziczonego przedsiębiorstwa będą wchodziły do majątku wspólnego, ale już środki otrzymane ze sprzedaży poszczególnych, odziedziczonych składników majątku – wejdą do majątku osobistego małżonka.

- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegające odrębnym przepisom – chodzi tu o sytuacje gdzie:

• Jedno z małżonków jest wspólnikiem spółki cywilnej lub osobowej;
• Oboje małżonkowie są wspólnikami w spółce zawiązanej z udziałem osób trzecich;
• Każde z małżonków jest wspólnikiem innej spółki;
• Spółka jest zawiązana przez oboje małżonków;
• Małżonkowie nabyli do majątku wspólnego udziały lub akcje w spółce kapitałowej.

-  Prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, a więc także w ramach reinwestycji lub umów leasingu w ramach przedsiębiorstwa;

- wierzytelności  (a więc prawo domagania się wypłaty należności, gdy należności zostaną już wypłacone wchodzą do majątku wspólnego) z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków

Krótko o nabywaniu i tworzeniu przedsiębiorstwa na majątek odrębny i wspólny:

• nabycie ze środków własnych (odrębnych) małżonka na majątek własny;
• nabycie ze środków wspólnych na majątek osobisty małżonka, gdy ma prowadzić i ponosić ryzyko przedsiębiorstwa tylko osobiście z majątku odrębnego (odrębna masa majątku + rozdzielność);
• tworzenie i rejestracja działalności gospodarczej z przedsiębiorstwem (w ramach art. 55 (1) i 55 (2) k.c.) w majątku odrębnym;
• j.w. w majątku wspólnym, przedsiębiorcą jest jeden małżonek (spór w doktrynie - według autora niniejszej porady to wówczas powinni to być oboje przedsiębiorcy w ramach wspólności);
• j.w. w majątku wspólnym z dwóch tytułów, a więc także spółki cywilnej i zarejestrowani odrębnie oboje małżonkowie. Odrębność przy tworzeniu w ramach spółki cywilnej przez małżonków lub w formule subsydiarności spółki osobowej, a wspólnik wkładu i zysku.

ZARZĄDZENIE MAJĄTKAMI:

Generalnie mamy dwie główne zasady:

• Każdy z małżonków zarządza samodzielnie i w sposób nieograniczony swoim  odrębnym majątkiem – MAJĄTKIEM OSOBISTYM.
• Każdy z małżonków samodzielnie zarządza także MAJĄTKIEM WSPÓLNYM, ALE(!):
  • współmałżonek ma obowiązek udzielania wzajemnej informacji o stanie majątku wspólnego, wykonywaniu zarządu tym majątkiem i zaciąganych zobowiązaniachobciążających majątek wspólny. Niewykonywanie tych obowiązków może skutkować ograniczeniem lub pozbawieniem prawa do samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym albo ustanowieniem przymusowej rozdzielności majątkowej. Jednak inaczej to wygląda, gdy w majątku wspólnym jest przedsiębiorstwo zarejestrowane na imię innego z nich lub spółka cywilna.
  • do niektórych czynności wymagana jest bezwzględnie:
    
    ZGODA WSPÓŁMAŁŻONKA, a to:

• ZGODA DRUGIEGO MAŁZONKA konieczna jest do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia PRZEDSIĘBIORSTWA, które stanowi majątek wspólny np.: małżonkowie odziedziczyli po przodkach– mowa tutaj o przedsiębiorstwie jako całości czyli zorganizowanym zbiorze przedmiotów majątkowych i niemajątkowych służących do prowadzenia działalności gospodarczej. Nie potrzebujemy takiej zgody gdy wskazane czynności dotyczą pojedynczych przedmiotów z takiego przedsiębiorstwa  np.: samochód czy inne składniki przedsiębiorstwa należące do wspólnoty majątkowej, gdyż stanowią one przedmioty majątkowe służące do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności gospodarczej, a takie zwolnione są od wymaganej zgody współmałżonka. Co do przedmiotów majątkowych służących do wykonywania działalności zarobkowej lub do wykonywania zawodu – prawa swobodnego zarządu przysługują tylko temu małżonkowi, który prowadzi daną działalność zarobkową lub wykonuje zawód. Prawo drugiego współmałżonka do zarządzania tego typu przedmiotami zostało ograniczone do niezbędnych bieżących czynności i to w razie przemijającej przeszkody w sprawowaniu zarządu przez drugiego małżonka;
• ZGODA DRUGIEGO MAŁZONKA konieczna jest jeszcze: do zbycia, obciążenia odpłatnego nabycia: nieruchomości, gospodarstwa rolnego, użytkowania wieczystego, prawa rzeczowego którego przedmiotem jest budynek lub lokal, oddania nieruchomości do używania czy pobierania z niej pożytków a także darowizna z majątku wspólnego z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Np.: z prowadzeniem działalności związana jest konieczność pozyskania odpowiednich środków na jej prowadzenie. Te środki można pozyskać zaciągając kredyt bądź pożyczkę. Należy zwrócić wówczas uwagę na kwestię zabezpieczenia takiego kredytu.

• Jeśli zabezpieczeniem takim jest hipoteka a jedyna nieruchomość ,na której można by ją ustanowić, stanowi majątek wspólny to wówczas konieczna będzie zgoda małżonka na obciążenie hipoteką takiej nieruchomości.
• Podobnie jeśli nabywamy do przedsiębiorstwa nieruchomość lub inne prawa rzeczowe za pieniądze z majątku wspólnego  np. z wynagrodzenia za pracę – potrzebna jest zgoda drugiego małżonka
• Jeśli zaś zabezpieczeniem kredytu lub pożyczki  są rzeczy ruchome lub inne prawa,  np. prawa do akcji ( wchodzące do majątku wspólnego) – zgoda nie jest potrzebna.

 

JAKIE SĄ KONSEKWENCJE BRAKU ZGODY MAŁŻONKA

• Po pierwsze –Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka.   Jeśli jesteś wierzycielem upewnij się czy twój kontrahent nie potrzebuje zgody małżonka na dokonanie danej czynności prawnej.
• Po drugie – zgoda małżonka jest jego przyzwoleniem na przyszłą egzekucję z majątkuwspólnego. Współmałżonek  wyrażający zgodę na czynność prawną, nie jest jej strona i nie ma obowiązku spełnienia świadczenia, musi jednak znosić egzekucję wierzytelności z majątku wspólnego.

Zgoda może być wyrażona przed zawarciem, jednocześnie  lub po zawarciu czynności prawnej. Forma takiej zgody teoretycznie jest dowolna, jednak dla celów dowodowych powinien to być  dokument prywatny lub urzędowy.  Jednak  w przypadku niektórych czynności prawnych, dla których zawarcia wymagana jest określona forma prawna np.: akt notarialny przy zbyciu/ nabyciunieruchomości, dla swojej ważności zgoda współmałżonka musi przyjąć taką samą formę jak czynność główna.

Krótko, gdy nakładają się przepisy o spółce cywilnej, co jest lex specialis i że odpowiednio można stosować to co wyżej opisano z pewnymi odrębnościami. Także podstawowo określono obowiązki wynikające z regulacji prawa publicznego, rachunkowości i gospodarczego, związane z tym, kto jest wpisany do CEIDG jako przedsiębiorca, a skutki dla majątku i odpowiedzialności drugiego małżonka.

Do póki małżeństwo trwa i funkcjonuje zgodnie zaspakajając potrzeby rodziny, najczęściej nie pojawiają się, lub może raczej – nikt się nie zastanawia nad kwestiami dotyczącymi z przynależności poszczególnych składników majątkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – stanowią część majątku wspólnego czy osobistego do którego drugi małżonek nie ma dostępu?

Obejmowanie wspólnością małżeńską przedsiębiorstwa prowadzonego odrębnie oraz odwrotnie z przeniesieniem do odrębnego majątku jednego z małżonków.

W momencie jednak rozpadu małżeństwa otwiera się prawdziwa „puszka Pandory” z kwestiami przynależności składników majątkowych i ich wartości. Jeśli chcemy mieć pewność na czyj majątek pracujemy – wspólny czy osobisty – warto rozważnie i w sposób przemyślany, podejmować działania gospodarcze.

Te kwestie będą tematem rozważań następnego artykułu zatytułowanego: „Podział majątku wspólnego a wartość udziałów w spółce”.

Autor: adw. Kamila Zagórska – ekspert z zakresu prawa rodzinnego krajowego i międzynarodowego