Jak przejąć przedsiębiorstwo w sukcesji?

Ciągłość firmy po śmierci przedsiębiorcy

Dzięki przepisom, które wprowadzono od dnia 25 listopada 2018 roku, w przypadku Twojej śmierci, Twoja firma łatwiej może zachować operacyjną i podatkową ciągłość działania, Twoi następcy mogą zapewnić kontynuacje działalności ograniczając straty dziedziczonego przedsiębiorstwa. Zapoznaj się z poniższą instrukcją, aby dowiedzieć się, jak najlepiej wykorzystać nowe regulacje.

 

Problemy praktyczne po śmierci właściciela firmy

Przed wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (dalej jako „ustawa o zarządzie”), śmierć przedsiębiorcy jednoosobowego wiązała się z tym, że choć przejęciu podlegał jego majątek, to spadkobiercy nie mieli możliwości korzystania m.in. z kasy fiskalnej, świadczeń z szeregu umów, z zawartych przez niego umów o pracę (umowy o pracę zatrudnionych przez niego pracowników ulegały rozwiązaniu), numeru NIP i wydanych decyzji administracyjnych. Dostęp do kont bankowych zostawał ograniczony. Śmierć przedsiębiorcy wpisanego do CEIDG skutkowała rozwiązaniem poprzez wygaśnięcie także zawartych przez niego umów handlowych oraz powstaniem trudnościami w kontynuacji rozliczeń podatkowych. Dodatkowo postępowania spadkowe niejednokrotnie natrafiają na trudności związane z ustaleniem kręgu spadkobierców. Następca prawny nienależący do kręgu najbliższych krewnych musi liczyć się do tego z obowiązkiem zapłacenia podatku od spadku. Wszystko to, powodowało, że zachowanie ciągłego funkcjonowania firmy po śmierci jej właściciel była praktycznie niemożliwe.

 

Nowe rozwiązania wprowadzone ustawą o zarządzie

Wprowadzone ustawą o zarządzie przepisy jeszcze niedoskonale lecz idące w dobrym kierunku  pozwalają przedsiębiorcy wpisanemu do CEIDG powołać zarządcę sukcesyjnego, do którego obowiązków należy prowadzenie bieżących spraw firmy po śmierci jej właściciela. Obowiązki trwają do czasu zakończenia formalności spadkowych. Nowe regulacje umożliwiają także, aby udzielona przez przedsiębiorcę prokura przekształciła się w uprawnienia zarządcy sukcesyjnego. Jednak jeżeli powołałeś prokurenta to masz znacznie lepsza sytuacje i czas na decyzje co do prokurenta. Powołanie zarządcy sukcesyjnego wymaga oczywiście jego zgody.

Aby powołać zarządcę sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy, wystarczy sporządzić oświadczenie o jego powołaniu na piśmie wraz ze zgoda zarządcy. Zarządcą może być każdy, kto ma pełną zdolność do czynności prawnych i nie ma zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Następnie należy zgłosić zarządcę do CEIDG.

Jeżeli przedsiębiorca nie powołał zarządcy za swojego życia, możliwość jego powołania mają spadkobiercy lub małżonek, który jest współwłaścicielem przedsiębiorstwa (więcej na ten temat w pkt 3 niżej). Należy przy tym pamiętać o kilku kwestiach:

a) zarząd sukcesyjny może trwać, co do zasady, maksymalnie 2 lata od śmierci przedsiębiorcy,

b) w wyjątkowych przypadkach sąd może przedłużyć ten czas do 5 lat,

c) zarząd sukcesyjny, co do zasady, wygaśnie z momentem dokonania skutecznie podziału spadku.

Oprócz możliwości powołania zarządcy sukcesyjnego, przepisy ustawy o zarządzie umożliwiają utrzymanie w mocy kontraktów cywilnoprawnych oraz umów o pracę, zawartych przez zmarłego przedsiębiorcę. To samo dotyczy zezwoleń, licencji, koncesji i pozwoleń, które mogą być wykonywane przez zarządcę sukcesyjnego i docelowo przeniesione na następcę prawnego przedsiębiorcy. Zarządca sukcesyjny może posługiwać się numerem NIP zmarłego przedsiębiorcy, a także korzystać z jego konta firmowego.

 

Kto może zostać powołany na zarządcę sukcesyjnego?

Na zarządcę sukcesyjnego może być powołana osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Nie może natomiast pełnić funkcji zarządcy sukcesyjnego osoba, wobec której prawomocnie orzeczono:

a) zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 373 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe, lub

b) środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej, obejmującego działalność gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę lub działalność gospodarczą w zakresie zarządu majątkiem.

 

Powołanie zarządcy sukcesyjnego

Przedsiębiorca może powołać zarządcę sukcesyjnego w ten sposób, że:

a) wskaże określoną osobę do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego albo

b) zastrzeże, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę oraz wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji, wymagają zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Jeżeli przedsiębiorca nie złożył wniosku o wpis do CEIDG zarządcy sukcesyjnego, po śmierci przedsiębiorcy zarząd sukcesyjny może zostać ustanowiony wyłącznie w wyniku powołania zarządcy sukcesyjnego zgodnie z poniższymi  zasadami .

Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać:

a) małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub

b) spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo

c) spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Jednakże, po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia  spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego zarządcę sukcesyjnego może powołać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku.

Do powołania zarządcy sukcesyjnego wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100, przy czym jeżeli nie zostało wydane prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, nie został zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ani nie zostało wydane europejskie poświadczenie spadkowe, wielkość udziałów w przedsiębiorstwie w spadku ustala się przy uwzględnieniu wszystkich znanych osobie powołującej zarządcę sukcesyjnego osób, którym w chwili powołania zarządcy sukcesyjnego przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego albo wyrażenie zgody na powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedstawiciela ustawowego osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych albo której zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego oraz zgoda każdej z osób, o których mowa wyżej, wymagają zachowania formy aktu notarialnego. Następnie powołanie zarządcy sukcesyjnego notariusz zgłasza do CEIDG niezwłocznie, nie później niż w następnym dniu roboczym po dniu powołania zarządcy sukcesyjnego.

Należy pamiętać również o terminie na powołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy. Uprawnienie do jego powołania wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Jeżeli akt zgonu przedsiębiorcy nie zawiera daty zgonu albo chwila śmierci przedsiębiorcy została oznaczona w postanowieniu stwierdzającym zgon, termin ten biegnie od dnia znalezienia zwłok przedsiębiorcy albo uprawomocnienia się postanowienia stwierdzającego zgon.

Zarządca sukcesyjny powołany do tej funkcji po śmierci przedsiębiorcy, pełni funkcję od chwili dokonania wpisu jego powolania do CEIDG .

 

Obowiązki zarządcy sukcesyjnego

Jako zarządca natychmiast po śmierci przedsiębiorcy możesz zająć się samodzielnym zarządzaniem przedsiębiorstwem w spadku w sprawach bieżących i kontynuowaniem prowadzenia firmy. Zarząd sukcesyjny obejmuje bowiem zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.

Co do zasady, w mocy zostaną zachowane wszystkie zawiązane przez przedsiębiorcę stosunki pracy oraz inne umowy cywilnoprawne, które możesz wykonywać w miejsce zmarłego przedsiębiorcy. Przedsiębiorca nie zostanie wykreślony z ewidencji podatników ani z rejestru podatników VAT. Podatki związane z działalnością gospodarczą rozliczysz przez czas sprawowania funkcji zarządcy na takich zasadach jak przedsiębiorca. Możliwym jest m.in. odliczenie straty poniesionej przez przedsiębiorcę, kontynuacja rozpoczętej amortyzacji oraz korzystanie przez zarządcę sukcesyjnego z interpretacji podatkowych uzyskanych przez przedsiębiorcę.

Ponadto, jako zarządca możesz posługiwać się NIP-em zmarłego przedsiębiorcy i jego firmąz oznaczeniem „w spadku”, a także korzystać z firmowego konta przedsiębiorcy w banku. Pamiętaj również, że jeżeli przedsiębiorca prowadził jakieś spory sądowe lub administracyjne, wejdziesz w jego miejsce. Zarządca sukcesyjny może bowiem pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowo administracyjnych w tych sprawach. W postępowaniach takich zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rzecz właściciela przedsiębiorstwa w spadku.

Wyjaśniamy, że spadkobiercy, zapisobiercy windykacyjni lub małżonek przedsiębiorcy, do których może należeć majątek przedsiębiorstwa, musza wyrażać zgodę na najważniejsze dla firmy czynności. Ty zaś jako zarządca sukcesyjny posiadasz uprawnienia podobne do prokurenta lub syndyka tj. działasz w obrocie we własnym imieniu, ale Twoje czynności mają bezpośredni skutek dla właścicieli przedsiębiorstwa. Zarządca sukcesyjny dokonuje bowiem czynności zwykłego zarządu w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. W przypadku dokonywania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu zarządca sukcesyjny musi uzyskać zgodę wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w przypadku braku takiej zgody, może dokonać czynności przekraczających zwykły zarząd tylko  za zezwoleniem sądu.

Oczywiście zarządcą może zostać także jeden z właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Rozważając wyrażenie zgody na bycie powołanym jako zarządca sukcesyjny, nie odpowiadasz swoim osobistym majątkiem za długi firmy. Pamiętaj też, że jeżeli nie należysz do najbliższego kręgu krewnych przedsiębiorcy, zostaniesz mimo wszystko zwolniony z podatku od spadków z tytułu nabycia przedsiębiorstwa, jeżeli będzie je prowadziły przez co najmniej 2 lata.

Sprawdź też Słowniczek:

- Zarządca Sukcesyjny

 

Podstawy prawne:

1. Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (t.j. Dz. U. z 2018 poz. 1629);
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U.2020.1740 t.j.);
3. Ustawa z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 375);
4. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy: Dz.U.2022.1510 t.j.