Likwidacja spółki osobowej

1. Wprowadzenie

Handlowe spółki osobowe zrzeszają wspólników o niejednolitym statusie prawnym, związanym z wyodrębnieniem na gruncie kodeksu spółek handlowych przez ustawodawcę czterech typów spółek osobowych:

• spółki jawnej,
• partnerskiej,
• komandytowej,
• komandytowo-akcyjnej.

Jak wyżej wspomniano w szerokim normatywnym katalogu handlowych spółek osobowych znajdują się typowe spółki osobowe (spółka jawna, komandytowa), które charakteryzują się kluczową rolą osobowych cech ustrojowych, oraz tzw. spółki hybrydalne (partnerska i komandytowo-akcyjna), łączące w sobie elementy ustrojowe typowych spółek osobowych oraz spółek kapitałowych (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjnej)^[2].

Ogłoszenie upadłości spółki

Zgodnie z art. 11 ust. 1 i 2 pr. up. postępowanie upadłościowe należy wszcząć, jeżeli spółka stała się niewypłacalna. Stan niewypłacalności oznacza utratę zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, a także sytuację, w której zobowiązania pieniężne spółki przekroczą wartość jej majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące.

Inne prawem przewidziane przyczyny

Przyczyną przewidzianą prawem jest w szczególności prawomocne orzeczenie sądu rejestrowego o rozwiązaniu spółki już wpisanej do rejestru w trybie art. 21 ksh.

Instrukcja ta będzie miała na celu przedstawić tryb i formę likwidacji każdej z tych spółek osobno.

 

2. Likwidacja – przyczyny rozwiązania spółki

Zgodnie z art. 58 Ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U.2022.1467 t.j.)– dalej jako: ksh – przyczynami powodującymi rozwiązanie spółki (ściślej wszczynającymi postępowanie likwidacyjne lub proces rozliczenia między wspólnikami) są:

• przyczyny przewidziane w umowie spółki;
• jednomyślna uchwała wszystkich wspólników;
• ogłoszenie upadłości spółki;
• śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości;
• wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika;
• prawomocne orzeczenie sądu.

Zajście jednej z przyczyn rozwiązania spółki – o ile nie zostanie przerwane zmierzającymi do utrzymania spółki czynnościami wspólników, spadkobierców wspólników, wierzyciela wspólnika – powoduje wszczęcie postępowania likwidacyjnego. Z kolei jeżeli nie przerwano postępowania likwidacyjnego, powinno kończyć się ono rozwiązaniem spółki.

Pojęcie likwidacji

Postępowanie likwidacyjne polega na podjęciu czynności faktycznych i prawnych, które zmierzają do upłynnienia majątku spółki. Zanim jednak dojdzie do upłynnienia majątku spółki, likwidatorzy powinni zakończyć bieżące interesy spółki, ściągnąć wierzytelności i wypełnić zobowiązania. Celem więc jest, aby dokonać zbycia majątku spółki. Zbycie – o ile nie będzie wiązało się ze zbyciem przedsiębiorstwa (w znaczeniu przedmiotowym - art. 551 Ustawy z dnia 3 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U.2020.1740 t.j.) – dalej jako: kc – zmierza do oddłużenia majątku spółki, tak aby pozostały same aktywa.

Likwidacja rozumiana jest więc jako rodzaj postępowania, który, o ile nie zaistnieją przyczyny "przerywające" to postępowanie, ma doprowadzić do rozwiązania spółki, czyli skutku w postaci wykreślenia spółki z rejestru.

 

3. Likwidacja spółki jawnej

3.1. Sposób zakończenia działalności

Przede wszystkim datą otwierającą będzie data zajścia jednej z przyczyn rozwiązania. Mogą to być przyczyny niezależne od woli wspólników lub wspólnika

Zgodnie z treścią art. 67 ksh w przypadkach określonych w art. 58 ksh należy przeprowadzić likwidację spółki, chyba że wspólnicy uzgodnili inny sposób zakończenia działalności spółki.

Przeprowadzenie postępowania likwidacyjnego jest podstawową konsekwencją zaistnienia przyczyny rozwiązania spółki. Przyczyna rozwiązania spółki nie powoduje automatycznie otwarcia likwidacji ale jedynie rodzi obowiązek jej przeprowadzenia. Likwidacja nie jest przy tym metodą konieczną, bowiem wspólnicy mogą uzgodnić inny sposób zakończenia działalności. Ta swoboda zostaje wyłączona jedynie w razie ogłoszenia upadłości spółki, a zakończenie jej działalności następuje wówczas w trybie określonym przepisami prawa upadłościowego.

Do określonych w tym przepisie sposobów zakończenia działalności spółki (postępowanie likwidacyjne i uzgodnienie alternatywy dla tegoż) należy wskazać możliwość zastrzeżoną dla spółki dwuosobowej, jaką jest wystąpienie do sądu w trybie art. 66 ksh o przyznanie spółki majątku jednemu ze wspólników. Kolejną jest postępowanie upadłościowe spółki (art. 85 ksh), a także możliwość wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego wskazana w art. 25a i n. Ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 685 z późn. zm.) – dalej jako KRS – oraz art. 13 ust. 2a Ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1520 z późn. zm.) – dalej jako: pr. upad., która pojawi się między innymi w sytuacji oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości z powodu niedostatecznego majątku.

Uzgodnienie innego sposobu zakończenia działalności spółki, o którym mowa w art. 67 § 1 in fine ksh, może nastąpić zarówno w tekście umowy spółki, jak i w późniejszej uchwale lub porozumieniu wszystkich wspólnikow. Celem tej konstrukcji jest umożliwienie wspólnikom dostosowania zasad procedowania do bieżącej sytuacji prawnej, organizacyjnej i ekonomicznej spółki.

3.2.

Uzgodnienie odmiennego sposobu zakończenia działalności spółki musi nastąpić poprzez sprecyzowanie wprowadzanych rozwiązań. Wśród możliwych alternatyw dla postępowania likwidacyjnego w szczególności można zastosować konstrukcję zbliżoną do przedstawionego wyżej art. 66 ksh i przyznać majątek spółki określonemu wspólnikowi z obowiązkiem rozliczenia się z pozostałymi (tzw. spłaty).

W odróżnieniu od sądowego przyznania majątku metoda ta może być zastosowana także w spółkach wieloosobowych, a przyznanie majątku nie musi następować na rzecz jednego tylko wspólnika. Można go przyznać kilku wspólnikom na współwłasność i mogą oni następnie wnieść go tytułem wkładu do nowo utworzonej przez siebie spółki. Można dokonać podziału majątku pomiędzy kilku wspólników, którzy następnie spłacą pozostałych. Uzgodnienie może także przewidywać wniesienie całości majątku spółki tytułem wkładu do osoby prawnej i przydzielenie wspólnikom udziałów albo akcji w tym podmiocie. Dopuszczalne jest także zbycie przedsiębiorstwa spółki bądź innej części jej majątku na określonych w uzgodnieniu zasadach i podziale uzyskanych kwot pomiędzy wspólników.

3.3.

Postępowanie likwidacyjne musi zmierzać do zakończenia interesów gospodarczych i upłynnienia majątku spółki zgodnie z art. 77 § 1 ksh, z kolei rozwiązania alternatywne będą mogły prowadzić do zapewnienia możliwości kontynuowania działalności gospodarczej w innej formie organizacyjnoprawnej lub do przeprowadzenia rozliczeń in natura. Cechą wspólną będzie natomiast osiągnięcie skutków, o których mowa w art. 84 ks., z wykreśleniem spółki osobowej z rejestru i tym samym zakończeniem jej bytu prawnego.

W tym miejscu można przywołać postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2011 r. o sygn. akt.: IV CSK 473/10: 

W świetle art. 67 ksh wspólnicy powinni określić, w jaki sposób zostanie zastąpiona procedura likwidacji spółki. Możliwe są różne rozwiązania. Porozumienie pomiędzy wspólnikami może zatem obejmować na przykład upoważnienie dla określonej osoby do sprzedaży majątku spółki i zaspokojenia wierzycieli, ze skutkami określonymi w art. 392 kc lub przejęcia majątku przez jednego ze wspólników i zobowiązania się wobec pozostałych, że zaspokoi wierzycieli, również ze skutkami określonymi w art. 392 kc.

Porozumienie w sprawie odmiennego od likwidacji sposobu zakończenia działalności jest więc czynnością właścicielską, która co do zasady dokonywana musi być jednomyślnie, ale umowa może wprowadzać odmienne rozstrzygnięcia. Nie stanowiąc zmiany umowy spółki (o ile umowa nie zawiera już stosownej klauzuli, która jest następnie modyfikowana), uzgodnienie może być dokonane w dowolnej formie, choć ze względów praktycznych - zwłaszcza gdy porozumienie należy przedstawić syndykowi lub wierzycielowi - zasadna jest forma dokumentowa lub pisemna ad probationem^[3].

Komentowany przepis przewiduje konieczność uzyskania zgody syndyka masy upadłości wspólnika na ustalenie innego niż likwidacja sposobu zakończenia działalności spółki, w której upadły jest członkiem, nie odnosi się natomiast do postępowania restrukturyzacyjnego. Jednakże postępowanie restrukturyzacyjne niewątpliwie wpływa na sytuację prawną restrukturyzowanego wspólnika i wymaga w tym kontekście uwagi.

3.4.

W okresie likwidacji, tzn. od jej otwarcia z chwilą podjęcia czynności likwidacyjnych, z których pierwszą jest zgłoszenie tego faktu do sądu rejestrowego o czym stanowi art. 74 § 1 ksh, aż do ich zakończenia z momentem wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców o czym stanowi art. 84 § 2 ksh – spółka osobowa zachowuje swoją podmiotowość prawną.

Byt prawny spółki ustaje dopiero z chwilą wykreślenia spółki z rejestru. Oznacza to, że spółka istnieje nadal w okresie likwidacji choć w innej formie stadialnej^[4]. Tym samym zastosowanie znajdują zawsze przepisy dotyczące funkcjonowania spółki osobowej w jej podstawowej formie stadialnej^[5]. Działalność w okresie likwidacji prowadzona jest przez likwidatorów, oni zgłaszają otwarcie likwidacji.

W modelu ustawowym wszyscy wspólnicy są likwidatorami. Nie ma tu znaczenia ich dotychczasowa pozycja w spółce, a w szczególności to, czy dysponowali prawem prowadzenia spraw spółki lub prawem reprezentacji i jakie mieli wkłady.

Na marginesie należy wskazać, iż likwidatorem będzie także wspólnik niebędący osobą fizyczną, przy czym faktycznie działającymi będą organy lub przedstawiciele osób prawnych lub ustawowych. Jakkolwiek art. 74 § 1 ksh odwołuje się do imion i nazwisk likwidatorów, o tyle tego typu zwroty są obecne i w innych przepisach kodeksu i nie mają znaczenia normatywnego. Decydujący jest art. 70 § 1 ksh, który mówi o wszystkich wspólnikach.

Zgodnie z art. 70 § 2 ksh uchwała o powołaniu likwidatorów wymaga jednomyślności, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Podobnie jest z odwołaniem likwidatora, bowiem może on zostać odwołany tylko w drodze jednomyślnej uchwały – o czym stanowi art. 72 ksh.

Trzeba wskazać, że odwołanie likwidatora następuje uchwałą wspólników, a więc należy do samych wspólników i osób trzecich powołanych do ich reprezentowania. Jednakże ta ogólna zasada nie ma zastosowania z chwilą gdy likwidator powołany jest przez sąd. Wówczas tylko sąd, przez którego został ustanowiony może go odwołać.

3.5. Zgłoszenie likwidacji

Pierwszym obowiązkiem likwidatorów jest dokonanie zgłoszenia w rejestrze faktu rozpoczęcia postępowania likwidacyjnego. Nie jest to przejaw reprezentacji spółki, tylko działanie likwidatorów w imieniu własnym, które jest ich wyłącznym prawem i obowiązkiem.

Należy przyjąć, że dopiero z chwilą złożenia stosownego wniosku następuje otwarcie likwidacji. Jest to bowiem pierwsza czynność, która będzie podejmowana przez likwidatorów. Zmiany w zakresie reprezentacji spółki (art. 75, 77 § 1, art. 79 ksh), będące konsekwencją otwarcia likwidacji, zostają w ten sposób związane z ich ujawnieniem wobec osób trzecich.

Zgodnie z art. 74 § 2 ksh do sądu rejestrowego należy zgłosić oprócz otwarcia likwidacji, nazwiska i imiona likwidatorów oraz ich adresy, sposób reprezentowania spółki przez likwidatorów i wszelkie w tym zakresie zmiany, nawet gdyby nie nastąpiła żadna zmiana w dotychczasowej reprezentacji spółki. W przypadku gdy jest kilku likwidatorów, są oni upoważnieni do reprezentowania spółki łącznie, chyba że wspólnicy lub sąd powołujący likwidatorów postanowili inaczej o czym wprost stanowi art. 75 ksh.

Likwidatorzy przejmują komplet kompetencji zarządczych (z zastrzeżeniem art. 77 § 2 i art. 78 ksh), a więc obok reprezentacji (o czym mowa jest w art. 75 ksh) prowadzą także sprawy spółki.

Oznacza to, że rola wspólników spółki osobowej w likwidacji sprowadza się do tych praw i obowiązków, które nie mogą być rozumiane przez te dwa pojęcia, a które przysługiwały im dotychczas, i nic innego nie będzie wynikało z pozostałych przepisów o likwidacji lub z celu likwidacji. Reguły pozostają zasadniczo takie same jak w normalnym toku działania spółki, tzn. wyróżniamy czynności zwykłego zarządu i nagłe, o których każdy likwidator może rozstrzygać samodzielnie, oraz sytuacje sporne i czynności nadzwyczajne, gdzie konieczne jest podjęcie uprzedniej uchwały^[6]. Co oznacza, że przepis ten reguluje sposób podejmowania uchwały likwidatorów, czyli ma zastosowanie zarówno w sprawie zwykłej, gdzie doszło do sporu pomiędzy likwidatorami, jak i w sprawie przekraczającej zakres zwykłego zarządu. Uchwała wymaga zwykłej większości głosów (więcej głosów za niż przeciw bez uwzględnienia głosów wstrzymujących się i nieważnych).

3.6. Czynności likwidacyjne. Obowiązki likwidatorów w zakresie prowadzenia spraw spółki

Zgodnie z treścią art. 77 ksh likwidatorzy powinni zakończyć bieżące interesy spółki, ściągnąć wierzytelności, wypełnić zobowiązania i upłynnić majątek spółki. Natomiast nowe interesy mogą być podejmowane tylko w przypadku, gdy jest to niezbędne do ukończenia spraw w toku.

Czynnościami likwidacyjnymi są działania, które mają doprowadzić do zakończenia działalności gospodarczej spółki i następnie jej wyrejestrowania. Są to zarówno czynności prawne, jak i faktyczne, których celem jest:

• zakończenie bieżących interesów spółki;
• ściągnięcie wierzytelności;
• wypełnienie zobowiązań (zaspokojenie wierzycieli);
• upłynnienie majątku spółki;
• sporządzanie bilansów;
• podział majątku spółki pomiędzy wspólników.

Należy przy tym pamiętać, iż nie jest to katalog zamknięty. W szczególności likwidatorzy mogą podejmować nowe interesy, jeśli jest to niezbędne do wykonania wcześniejszych zobowiązań. Przez nowe interesy należy rozumieć jedynie takie czynności prawne lub faktyczne, które mają być dokonane już tylko przez likwidatora i w których sprawy spółki będzie prowadził i reprezentował ją tylko likwidator.

Zakończenie bieżącej działalności spółki będzie w szczególności obejmowało rozwiązanie albo wypowiedzenie stosunków prawnych obciążających spółkę bądź doprowadzenie do ich wygaśnięcia wskutek wykonania zobowiązania. Powinno to następować zgodnie z celem likwidacji, którym jest zakończenie działalności, ale takie, które pozwoli na spłatę zobowiązań i osiągnięcie przez wspólników korzyści płynących z podziału majątku.

Ściągnięcie wierzytelności oznacza odzyskanie wszelkich należności przysługujących spółce od jej kontrahentów, co dotyczy także wspólników występujących w tej roli. Likwidatorzy mogą tu posługiwać się wszelkich konstrukcjami prawnymi, których wybór powinien być podyktowany efektywnością.

Wypełnienie zobowiązań odnosi się do zobowiązań niespornych i wymagalnych, bowiem na ewentualną spłatę zobowiązań o odmiennym charakterze należy pozostawić odpowiednią kwotę z majątku spółki zgodnie z treścią art. 82 § 1 ksh.

Zgodnie z art. 83 § 3 ksh upłynnienie majątku spółki oznacza jego zbycie zgodnie z ogólną zasadą rozliczeń finansowych w toku likwidacji, gdzie wyjątkiem są wkłady polegające na oddaniu określonych składników majątku wspólnika jedynie do używania przez spółkę.

Na marginesie należy pamiętać, że kolejność czynności likwidacyjnych wskazanych w przepisie nie ma charakteru normatywnego w tym sensie, że w miarę możliwości wszystkie te czynności powinny być realizowane łącznie. Przykładowo, jeśli spółka nie posiada środków finansowych wystarczających na spłatę wierzycieli, konieczne będzie spieniężenie w tym celu części majątku.

3.7. Zgłoszenie zakończenia likwidacji

Zarówno postępowanie likwidacyjne, jak i wykonanie uchwały ustalające alternatywny sposób zakończenia działalności spółki – o czym stanowi art. 67 § 1 ksh – powinny prowadzić do wykreślenia spółki z KRS^[7], z którą to chwilą następuje jej rozwiązanie rozumiane jako utrata podmiotowości prawnej. Zgłoszenie zakończenia likwidacji powinno nastąpić po sporządzeniu bilansu zamknięcia i ewentualnym przeprowadzeniu podziału majątku (art. 82 ksh). Wniosek o wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców składa syndyk w rozumieniu przepisów art. 85 § 1 zd. 2 ksh.

Zgodnie z art. 22 KRS wniosek do sądu rejestrowego powinien zostać złożony zgodnie z ogólnym siedmiodniowym terminem liczonym od zakończenia czynności wskazanych wyżej. Wniosek powinien zostać podpisany przez wszystkich likwidatorów albo wspólników, co wyklucza możliwość zakończenia likwidacji i wykreślenia spółki z rejestru w razie sporu w ramach tych gremiów, w szczególności dotyczącego podziału majątku likwidowanej spółki. Wniosek należy złożyć na formularzu KRS-X2.

 

4. Likwidacja spółki partnerskiej.

4.1. Przyczyny

Przepis art. 98 ksh niezbyt precyzyjnie stanowi, że rozwiązanie spółki partnerskiej powodują określone zdarzenia, podczas gdy są one jedynie przyczynami, które mogą, ale nie muszą, prowadzić do rozwiązania spółki rozumianego jako zakończenie jej działalności.

Spółka partnerska może bowiem kontynuować działalność (art. 59 i 64 w zw. z art. 89 i 99 ksh.) pomimo zaistnienia przesłanki jej rozwiązania, a jej rozwiązanie następuje z chwilą wykreślenia z rejestru przedsiębiorców. Katalog z § 1 ma jedynie „pozornie” charakter katalogu zamkniętego, bowiem umowa spółki może w ramach pkt 1 określać dodatkowe przyczyny rozwiązania spółki. Artykuł 99 ksh wskazuje na kolejne przyczyny, które zostały wyodrębnione z art. 98 ksh i do nich zaliczają się następujące przypadki:

• śmierć partnera;
• ogłoszenie upadłości partnera;
• wypowiedzenie umowy spółki przez partnera;
• wypowiedzenie umowy spółki przez wierzyciela osobistego partnera.

Przyczyną rozwiązania spółki partnerskiej jest ogłoszenie jej upadłości. Każda spółka osobowa dysponuje zdolnością upadłościową na podstawie art. 5 ust. 1 pr. upad., co prowadzi do tego, że możliwe jest wydanie postanowienia o ogłoszeniu jej upadłości i przeprowadzenie postępowania upadłościowego.

Rozwiązanie spółki w takim przypadku następuje dopiero po zakończeniu postępowania, z chwilą wykreślenia spółki z rejestru. Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić spółka osobowa jako dłużnik zgodnie z ogólnymi zasadami reprezentacji (patrz szerzej pkt 2 niniejszej Instrukcji), jak również każdy z partnerów, a także członkowie zarządu spółki jako dysponujący prawem prowadzenia spraw i reprezentacji, każdy z likwidatorów spółki, a ponadto organ udzielający pomocy publicznej w wysokości przekraczającej 100 tys. euro oraz zarządca ustanowiony w postępowaniu egzekucyjnym obejmującym zarząd przymusowy albo sprzedaż przedsiębiorstwa spółki o czym stanowi art. 20 pr. upad. Co ważne, wniosek może również zgłosić każdy z wierzycieli osobistych (legitymacji nie ma jedynie wierzyciel rzeczowy) spółki.

Na marginesie, ogłoszenie upadłości wspólnika może nie stanowić przyczyny rozwiązania spółki, jeśli umowa zawiera klauzulę przewidującą jej dalsze funkcjonowanie z wyłączeniem upadłego wspólnika albo też przyczyna ta może zostać usunięta, jeśli pozostali wspólnicy niezwłocznie podejmą stosowną uchwałę o czym stanowi art. 64 w zw. z art. 99 ksh.

Śmierć partnera jest przyczyną rozwiązania spółki. Jednakże umowa spółki może przewidywać klauzulę wstąpienia spadkobiercy, a spółka pod pewnymi warunkami będzie trwała nadal w uzupełnionym w ten sposób składzie osobowym. Możliwe jest także kontynuowanie działalności w uszczuplonym składzie osobowym, a więc z wyłączeniem spadkobierców, jeśli tak przewiduje umowa spółki albo uzgodnili to pozostali wspólnicy spółki partnerskiej na podstawie art. 64 w zw. z art. 99 ksh. W takim wypadku ze spadkobiercami należy przeprowadzić rozliczenia, opierając się na zasadzie przewidzianej w art. 65 ksh.

 

5. Likwidacja spółki komandytowej

Zgodnie z treścią art. 103 w zw. z art. 77 ksh w sprawach nieuregulowanych w niniejszym dziale do spółki komandytowej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej. Co oznacza, że proces likwidacji powinien być przeprowadzony na podstawie przepisów opisanych w pkt 2 – 3 niniejszej Instrukcji.

Śmierć jedynego komplementariusza

Śmierć jedynego komplementariusza powoduje rozwiązanie spółki, jeżeli statut spółki nie stanowi inaczej. Rozwiązanie spółki następuje z mocy ustawy, bez potrzeby wydawania przez sąd czy inny organ orzeczenia. Takie same skutki jak śmierć wywołuje uznanie wspólnika za zmarłego oraz wykreślenie z rejestru handlowej spółki osobowej bądź osoby prawnej, które są wspólnikami. Statut może jednak przyjąć, że śmierć komplementariusza nie stanowi przyczyny rozwiązania. Spółka może istnieć wówczas ze spadkobiercami komplementariusza.

Ogłoszenie upadłości jedynego komplementariusza

Podobnie, choć z innych przesłanek jak upadłość spółki, upadłość jedynego komplementariusza jest traktowana jako przyczyna rozwiązania spółki. Przesłanką ogłoszenia upadłości komplementariusza jest jego niewypłacalność.

Wystąpienie jedynego komplementariusza ze spółki

Wypowiedzenie umowy spółki przez jedynego komplementariusza zależy od tego, czy statut to przewiduje. Przyjąć należy, że zależy to od tego, czy spółka została zawarta na czas określony czy nieokreślony. W pierwszym przypadku należy się opowiedzieć przeciwko możliwości wypowiedzenia umowy spółki, chyba że sama umowa tak stanowi. Statut spółki jest więc dla wspólnika podstawą do wypowiedzenia spółki. Powinien on określać warunki i zasady dopuszczalności wypowiedzenia.

 

6. Rozwiązanie spółki komandytowo-akcyjnej

6.1. Przyczyny

Zgodnie z treścią art. 148 ksh rozwiązanie spółki powodują:

• przyczyny przewidziane w statucie;
• uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki;
• ogłoszenie upadłości spółki;
• śmierć, ogłoszenie upadłości lub wystąpienie jedynego komplementariusza, chyba że statut stanowi inaczej;
• inne przyczyny przewidziane prawem.

Zgodnie z brzmieniem tego przepisu zawiera on regulacje dotyczące przyczyn rozwiązania spółki komandytowo-akcyjnej. Należy przyjąć, że wskazane w nim przyczyny stanowią podstawę wszczęcia postępowania likwidacyjnego (omówione zostało w pkt 7 niniejszej Instrukcji) bądź upadłościowego, a nie powoduje rozwiązania spółki sensu stricto. To ostatnie to wykreślenie z rejestru bądź zatwierdzenie przez walne zgromadzenie sprawozdania likwidacyjnego, w przypadku rozwiązania spółki już zawiązanej, lecz nieujętej w rejestrze przedsiębiorców.

Każda z przesłanek wskazanych w omawianym przepisie nie ma charakteru bezwzględnego, co oznacza, że mimo zaistnienia przesłanek wskazanych w tym artykule mogą być podjęte określone działania przez wspólników, jak też mogą wystąpić inne przypadki podtrzymujące dalszą egzystencję spółki.

Przyczyny przewidziane w statucie

Wspólnicy mogą założyć, że spółka będzie trwała tylko w określonych okolicznościach. Zaistnienie niektórych sytuacji stanowić może przyczynę rozwiązania. Można tu wymienić upływ czasu, gdy statut przewiduje określony czas funkcjonowania spółki, nadejście zdarzenia wskazanego w statucie spółki (na przykład wyprodukowanie określonych ilości towarów, podjęcie działalności konkurencyjnej przez więcej niż połowę wspólników). Przyczyną rozwiązania będzie również zaprzestanie realizacji wspólnego celu wyznaczonego przez wspólników.

Uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki

Uchwała walnego zgromadzenia wymaga większości 3/4 głosów akcjonariuszy (w tym akcjonariuszy-komplementariuszy).

6.2. Brak podstaw do wszczęcia postępowania likwidacyjnego w wypadku ogłoszenia upadłości akcjonariusza

Generalnie śmierć wspólnika w spółce komandytowej nie musi stanowić przyczyny rozwiązania spółki. Tak jest w przypadku akcjonariusza, a może być w przypadku komplementariusza, jeżeli statut dopuszcza istnienie spółki komandytowo-akcyjnej z udziałem spadkobierców, choćby jedynego komplementariusza. W przypadku śmierci akcjonariusza nie ma znaczenia, czy był to jedyny akcjonariusz czy jeden z wielu. Przyczyną, która nie powoduje rozwiązania spółki, jest również uznanie za zmarłego akcjonariusza, likwidacja lub upadłość akcjonariusza, który jest osobą prawną lub handlową spółką osobową.

Zgodnie z tym przepisem likwidatorami są komplementariusze, którzy mają prawo prowadzenia spraw spółki. Zmiana tej zasady może być dokonana w statucie lub gdy powzięta jest uchwała walnego zgromadzenia, którą zaakceptowali wszyscy komplementariusze. W pozostałym zakresie stosujemy odpowiednio przepisy regulujące rozwiązanie i likwidację spółki akcyjnej przewidziane w art. 461-478 ksh.

6.3. Likwidacja spółki komandytowo-akcyjnej. Otwarcie likwidacji

Otwarcie likwidacji oznacza rozpoczęcie procesu likwidacyjnego. Po otwarciu likwidacji powinno być przeprowadzone postępowanie likwidacyjne, które, jeżeli się zakończy, prowadzi do definitywnego rozwiązania spółki.

Kodeks spółek handlowych dokładnie precyzuje tzw. dzień otwarcia likwidacji. W zależności od przyczyn, jakie powodują wszczęcie likwidacji, są to: uprawomocnienie się orzeczenia sądu o rozwiązaniu spółki lub podjęcie uchwały o rozwiązaniu spółki przez walne zgromadzenie.

Po otwarciu likwidacji celem spółki nie jest dalsze prowadzenie działalności, ale działalność tę można określić jako "zwijającą się". Spółka w tym okresie nie traci jednak osobowości prawnej. Stan spółki w likwidacji trwa od otwarcia likwidacji do rozwiązania spółki lub zaistnienia przyczyn, które wstrzymały likwidację (art. 460 § 1 ksh), a w przypadku gdy postępowanie likwidacyjne zostanie zastąpione postępowaniem upadłościowym, skutek taki wywoła zawarcie układu, umorzenie lub uchylenie postępowania. Postępowanie likwidacyjne, o ile nie zostanie przerwane, trwa od dnia otwarcia do dnia zakończenia likwidacji o czym stanowi art. 476 ksh.

6.4. Likwidatorzy

W związku z powyższym otwarcie likwidacji powoduje wszczęcie postępowania, które ma pewne specyficzne cechy. Jak zawsze likwidację prowadzi się pod firmą spółki, ale z dodatkiem "w likwidacji". Zmiana ta może nastąpić po ustanowieniu likwidatorów. Likwidatorami są członkowie zarządu, chyba że statut lub uchwała walnego zgromadzenia stanowi inaczej. Członek zarządu w spółce akcyjnej nie może uchylić się od sprawowania obowiązków w razie objęcia przez zarząd likwidacji spółki, chyba że dopuszcza to wyraźnie statut, który określa jego obowiązki wobec spółki^[8]. Ponadto jeżeli w chwili rozwiązania spółki zarząd nie był całkowicie obsadzony, liczbę likwidatorów należy uzupełnić do takiej ilości, jaką przewiduje statut co do członków zarządu. Uzyskanie statusu wiąże się zawsze z wpisem do rejestru. Jeżeli więc nastąpiło otwarcie likwidacji, podjęcie czynności przez likwidatorów jest możliwe po ich ustanowieniu. Wpis ten ma charakter deklaratoryjny.

Zgodnie z treścią art. 463 § 2 ksh na wniosek akcjonariuszy reprezentujących co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego sąd rejestrowy może uzupełnić liczbę likwidatorów, ustanawiając dodatkowo jednego lub dwóch likwidatorów. W przepisie tym pojawia się tzw. prawo mniejszości akcjonariuszy, którzy, reprezentując co najmniej 10% kapitału zakładowego, wnoszą o uzupełnienie składu likwidatorów o jedną lub najwyżej dwie osoby. Celem tego przepisu jest zabezpieczenie interesu mniejszościowych akcjonariuszy występujących ze stosownym wnioskiem i ich ochrona przed działalnością dotychczasowych likwidatorów, reprezentujących interesy większości akcjonariuszy, skoro likwidatorami stają się w zasadzie członkowie zarządu.

Dodatkowo omawiany przepis zakłada, że jeżeli o likwidacji orzeka sąd rejestrowy to wówczas, może on jednocześnie ustanowić likwidatorów, ale dysponuje również możliwością ich odwoływania – jednak tylko na wniosek osób mających w tym interes prawny albo z ważnych powodów.

6.5. Zgłoszenie likwidacji

Każdy likwidator ma prawo i obowiązek zgłoszenia niezbędnych danych do rejestru. W związku z tym należy uznać, że wraz z momentem otwarcia likwidacji zarząd spółki przestaje funkcjonować, a jego dotychczasowe funkcje są przejmowane przez likwidatorów, z zastrzeżeniem jednak, że do tego czasu dotychczasowy zarząd winien nadzorować majątek spółki i dążyć do szybkiego wyznaczenia likwidatorów. Taki wpis służy przede wszystkim ochronie obrotu gospodarczego, bowiem informuję, że spółka jako osoba prawna uległa przemianie, która istotnie wpływa na sposób działania i kompetencje jej organów. Zgłoszenia likwidacji likwidatorzy powinni dokonać niezwłocznie, najdalej w ciągu siedmiu dni od zajścia przyczyny rozwiązania spółki.

Wpis, o którym mowa powyżej (otwarcie likwidacji) wiąże się jednak na ogół z wykreśleniem dotychczasowych członków zarządu oraz wpisem likwidatorów jako osób uprawnionych do reprezentowania spółki.

6.6. Obowiązki sądu rejestrowego w zakresie działania z urzędu

Likwidatorzy, którzy są powołani w innym trybie niż sądowy, zgłaszani i wykreślani są na wniosek. Jeżeli jednak dokonuje tego sąd, to on wpisuje i wykreśla ich z urzędu. Jeżeli sąd orzeka o rozwiązaniu spółki, ale nie ustanawia likwidatorów, czynności takie mogą podjąć osoby, które są do tego upoważnione. Jeżeli więc powołanie następuje uchwałą wspólników, mimo że sąd orzekł o rozwiązaniu spółki, zgłoszenia do sądu dokonują likwidatorzy.

6.7. Wezwania do zgłoszenia wierzytelności

Zgodnie z treścią art. 465 ksh likwidatorzy powinni ogłosić dwukrotnie o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji, wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie sześciu miesięcy od dnia ostatniego ogłoszenia. Ogłoszenia nie mogą być dokonywane w odstępie czasu dłuższym niż miesiąc ani krótszym niż dwa tygodnie. Komentowany przepis nie reguluje daty, kiedy ogłoszenie powinno być dokonane. Natomiast trzeba pamiętać, że likwidatorzy ponoszą odpowiedzialność osobistą za zaniechanie ogłoszenia zgodnie z art. 483 § 1 ksh.

Pismem przeznaczonym do ogłoszeń spółki jest "Monitor Sądowy i Gospodarczy" (który obecnie jest wydawany jedynie w formie elektronicznej) oraz pisma przeznaczone do ogłoszeń spółki, jeżeli pismo takie zostało wskazane o czym stanowi art. 5 § 3 ksh. Poza treścią samego ogłoszenia, należy publikować również oznaczenie organu rejestrowego, datę wpisu do rejestru i numer, pod którym spółka jest zarejestrowana. Istotnym skutkiem ogłoszenia w "Monitorze Sądowym i Gospodarczym" jest fakt, że od tego momentu nikt nie może zasłaniać się nieznajomością ogłoszonych wpisów.

Forma zgłoszenia wierzytelności - jak to zostało stwierdzone - może być dowolna, a więc zgłoszenie może nastąpić w formie pisemnej, ustnie, za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość (faks, telefon, poczta elektroniczna itp.). Istotne jest jednak, aby wierzyciele mieli dowody zgłoszenia swoich wierzytelności. Jednakże przy zgłaszaniu wierzytelności w formie ustnej należy się liczyć z tym, iż ta forma dokonania zgłoszenia poważnie ogranicza możliwości dowodowe w przyszłości.

Sumy potrzebne do zaspokojenia lub zabezpieczenia znanych spółce wierzycieli, którzy się nie zgłosili lub których wierzytelności nie są wymagalne albo są sporne, należy złożyć do depozytu sądowego o czym stanowi art. 473 ksh.

Na marginesie, wezwanie kierowane do wierzycieli nie może zawierać żadnych ostrzeżeń skierowanych do wierzycieli spółki, np.: że brak reakcji z ich strony będzie poczytany jako zrzeczenie się roszczeń w stosunku do spółki. Tego rodzaju oświadczenia nie wywołują żadnych skutków prawnych.

6.8. Zakres czynności likwidatorów

Obowiązki likwidatorów doktryna^[9] dzieli na trzy grupy: czynności przed likwidacyjne, czynności likwidacyjne, czynności po likwidacyjne. Do pierwszej grupy zaliczamy: zgłoszenie do rejestru otwarcia likwidacji, imion i nazwisk likwidatorów, sposobu reprezentowania spółki, zmiany firmy (dodatek "w likwidacji"), sporządzenie bilansu otwarcia likwidacji, przedłożenie tego bilansu radzie nadzorczej do oceny, a walnemu zgromadzeniu do zatwierdzenia, ogłoszenie otwarcia likwidacji. Czynności po likwidacyjne obejmują: doprowadzenie do wykreślenia z rejestru statystycznego (utrata numeru REGON), doprowadzenie do ustania obowiązków podatkowych (utrata numeru NIP, zamknięcie rachunku bankowego, wykreślenie z rejestru ZUS, likwidacja oznaczeń siedziby spółki, oddanie dokumentów na przechowanie).

Do grupy czynności likwidacyjnych zaliczamy te, które określa w szczególności art. 468, 474 i 476 ksh tj.: zakończenie wszelkich interesów bieżących spółki, upłynnienie majątku (spieniężenie aktywów), ściągnięcie wierzytelności, wypełnienie zobowiązań, podział między wspólników pozostałego majątku, zwołanie walnego zgromadzenia w celu zatwierdzenia ustalonych ostatecznych rachunków.

6.9. Sprawozdanie likwidacyjne

Po zakończeniu czynności likwidacyjnych należy dokonać wielu czynności faktycznych, które odbywają się od momentu przekazania ostatniego składnika majątkowego lub środków pieniężnych należących do spółki do momentu wykreślenia spółki z rejestru. Tymi czynnościami likwidacyjnymi są: zwołanie zgromadzenia wspólników w celu zatwierdzenia sprawozdania finansowego na dzień poprzedzający podział między akcjonariuszy majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli i ogłoszenie sprawozdania, przekazanie ksiąg i dokumentów na przechowanie i złożenie wniosku o wykreślenie spółki z rejestru. Czynności likwidacyjne wiążą się z faktyczną likwidacją. Ta następuje od momentu przekazania ostatniego przedmiotu majątkowego lub środków pieniężnych.

Od faktycznego zakończenia czynności likwidacyjnych należy odróżnić zakończenie likwidacji sensu stricto. Ma ono miejsce w momencie zamknięcia likwidacji i podjęcia czynności faktycznych związanych z tym zamknięciem. Dniem zamknięcia likwidacji jest dzień zatwierdzenia przez walne zgromadzenie sprawozdania likwidacyjnego. Niezależnie od zatwierdzenia sprawozdania likwidatorzy powinni uzyskać absolutorium z wykonywanych przez nich obowiązków, co może, ale nie musi, zwolnić ich w przyszłości od odpowiedzialności.

6.10. Obowiązek ogłoszenia sprawozdania likwidacyjnego w siedzibie spółki oraz złożenia go w sądzie rejestrowym wraz z wnioskiem o wykreślenie z rejestru

Na likwidatorach spółki ciąży obowiązek ogłoszenia sprawozdania likwidacyjnego w siedzibie spółki oraz złożenia go do sądu rejestrowego (właściwego ze względu na siedzibą spółki). Wraz ze sprawozdaniem likwidacyjnym należy złożyć wniosek o wykreślenie spółki z rejestru najpóźniej w ciągu siedmiu dni od zatwierdzenia sprawozdania likwidacyjnego przez walne zgromadzenie.

Do wniosku likwidatorzy dołączają dowód dokonania ogłoszenia sprawozdania likwidacyjnego, samo sprawozdanie oraz inne dokumenty potrzebne sądowi do stwierdzenia prawidłowości przeprowadzonej likwidacji (m.in.. uchwały i bilans likwidacyjny).

6.11. Wykreślenie spółki z rejestru

Zgodnie z treścią art. 478 ksh rozwiązanie spółki następuje po przeprowadzeniu likwidacji jednak dopiero z chwilą wykreślenia spółki z rejestru. Z chwilą wykreślenia spółki z rejestru traci ona swój byt odrębny w obrocie i zdolność prawną. Czyli wygasają wszelkie zdolności: do czynności prawnych i sądowych. Skutki rozwiązania spółki dotyczą wartości majątkowych, stosunków między wspólnikami, działania organów, wartości niematerialnych i prawnych, które mogą nie zostać nigdy odtworzone. Sąd rejestrowy ma jednak prawo do uchylenia postanowienia, gdy przed czynnością wykreślenia uznał, na podstawie nowych okoliczności, że spółka może istnieć dalej.

--

^[1] Stanisław Sołtysiński w: Kodeks spółek handlowych. Komentarz. T. I, Warszawa 2006, s. 159 – 165

^[2] Kozieł Grzegorz w: Przeniesienie praw i obowiązków wspólników w handlowych spółkach osobowych. Uwagi na gruncie regulacji art. 10 k.s.h. Zakamycze 2006

^[3] Kidyba Andrzej (red.), Kodeks spółek handlowych. Tom I. Komentarz do art. 1-150 WKP 2017

^[4] Wyrok SN z dnia 16 stycznia 2009 r., V CSK 240/08; Wyrok SA w Warszawie z dnia 18 listopada 2010 r., I ACa 544/10

^[5] A. Witosz, Kompetencje wspólników prowadzących sprawy spółki i pozycja prawna zarządu w spółkach handlowych w likwidacji, PPH 2009, nr 8, s. 5 i n.; wyrok SN z dnia 16 stycznia 2009 r., V CSK 240/08, LEX nr 526921).

^[6] A. Witosz, Kompetencje wspólników prowadzących sprawy spółki i pozycja prawna zarządu w spółkach handlowych w likwidacji, PPH 2009, nr 8, s. 5.

^[7] Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 22 maja 2014 r., I ACa 361/14

^[8] S. Janczewski, Prawo o spółkach akcyjnych. Komentarz, Warszawa 1933, s. 350)

^[9] Kidyba Andrzej, Komentarz aktualizowany do art. 301-633 Kodeksu spółek handlowych - komentarz, stan prawny: 30 września 2017 r.