Wystawienie faktury VAT a odszkodowanie za przejęcie nieruchomości

Użytkownik serwisu zwrócił się do nas z prośbą o udzielenie porady prawnej w następującym stanie faktycznym:

Na podstawie wydanej przez Wojewodę decyzji o zezwoleniu, GDDKiA, na realizację inwestycji drogowej, została wydzielona i przejęta z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa nieruchomość gruntowa.  Jeden ze Współmałżonków prowadzi działalność gospodarczą nie związaną z obrotem nieruchomościami i z tego tytułu jest podatnikiem podatku VAT. W/w działka stanowi majątek prywatny a nie związany i nie wprowadzony
do środków trwałych. Drugi ze Współmałżonków nie jest podatnikiem podatku VAT. Generalna Dyrekcja Dróg i Autostrad pouczyła o konieczności wystawienia faktury w sytuacji, gdy uprawniony do otrzymania odszkodowania jest płatnikiem podatku VAT w powyższym zakresie.
Czy w przytoczonym przypadku wystąpi obowiązek wystawienia FV i naliczenia podatku VAT przez Małżonka będącego czynnym podatnikiem VAT w zakresie prowadzonej przez siebie działalności?

 

Podatnik VAT a zbycie nieruchomości będącej składnikiem majątku wspólnego

Przy zbyciu nieruchomości stanowiącej przedmiot wspólności majątkowej obowiązkiem, a zarazem problemem jest ustalenie i wskazanie podatnika VAT, który obowiązany będzie do rozliczenia tego podatku z tytułu tej transakcji.

Analizę tego zagadnienia rozpocząć należy od zdefiniowania pojęcia „majątek wspólny”. W myśl art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.i.o) w momencie zawierania małżeństwa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w trakcie małżeństwa zarówno przez oboje, jak i jedno z nich. Taka sytuacja ma miejsce jeśli małżonkowie nie zdecydują się na zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej, potoczne zwanej intercyzą.

Wspólność majątkowa stanowi system stosunków regulujących uprawnienia względem praw majątkowych małżonków, które dotyczyć mogą składników majątku należących do:

• majątku wspólnego męża,
• majątku wspólnego żony,
• majątku wspólnego małżonków.

Przykładowe wyliczenie składników majątku wspólnego zawiera art. 31 § 2 k.r.i.o:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
• kwoty składek zaewidencjonowanych na subkoncie ubezpieczonego, na którym umieszcza się informacje na temat zwaloryzowanej wysokości wpłaconych składek.

Istotą wspólności majątkowej małżeńskiej jest współwłasność każdego z małżonków w każdym ze składników majątku wspólnego (dorobkowego) na zasadach współwłasności łącznej (bezudziałowej). Charakteryzuje się ona tym, że w czasie jej trwania:

• udziały małżonków są nieokreślone,
• żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego oraz rozporządzać udziałem, który w przypadku ustania wspólności majątkowej przypadłby mu w udziale.

 

Nieruchomość gruntowa składnikiem małżeńskiej wspólnoty majątkowej

To oczywiste, że osoby fizyczne prowadzą działalność gospodarczą i w jej ramach nabywają nieruchomości gruntowe. W równym stopniu może to dotyczyć tych osób, które działalności gospodarczej nie prowadzą. Dokonują zakupu, oczekują na wzrost ceny i realizują sprzedaż, licząc na zysk.

Przed zawarciem transakcji sprzedaży mogą przedsięwziąć w stosunku do nieruchomości działania mające zwiększyć jej wartość lub atrakcyjność, np. dokonać podziału geodezyjnego, ogrodzić, doprowadzić media itp.

Nie bez znaczenia jest pierwotny cel zakupu gruntu. Może być on następująco określony:

• przeznaczenie nabycia gruntu ustalone zostało przez nabywcę na potrzeby własne,
• przeznaczenie gruntu na cele wyznaczone przez plan zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku jego braku wynikające z decyzji o warunkach zabudowy danego gruntu.

Grunt może zostać sprzedany:

• w ramach rozporządzania nim jako majątkiem wspólnym,
• jako przejaw działalności gospodarczej w przypadku jego zakupu na firmę.

Podatnik VAT przy sprzedaży nieruchomości wspólnej

Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku problem powstaje, gdy działka stanowi przedmiot wspólności majątkowej. Dzieje się tak z uwagi na konieczność ustalenia i wskazania podatnika VAT, który obowiązany będzie do rozliczenia tego podatku z tytułu wspomnianej transakcji.

Pod rządami wspólności majątkowej oboje małżonkowie mają obowiązek współdziałać w zarządzaniu wspólnym majątkiem, lecz każdy z nich jest uprawniony do samodzielnego zarządzania majątkiem wspólnym. Zgoda drugiego małżonka na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu nie oznacza, iż przez jej wyrażenie staje się ona także stroną czynności prawnej dokonanej przez pierwszego z nich. W takiej sytuacji małżonkowie mają więc możliwość wyboru i to od ich woli zależy, który z nich wystąpi w charakterze podatnika VAT (o ile oczywiście zajdą przesłanki do wystąpienia w takiej roli). Wola ta oczywiście zbieżna jest z tym, który z małżonków jawi się jako strona czynności cywilnoprawnej, która spowodowała konieczność stania się podatnikiem VAT.

Zatem w przypadku dokonywania transakcji sprzedaży podatnikiem VAT z tego tytułu będzie ten z małżonków, który występował we własnym imieniu i na własny rachunek w danej czynności prawnej. Jeżeli sprzedaż dotyczy przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego, podmiot taki jest podatnikiem VAT w świetle art. 15 ust. 1 ustawy o VAT, jest stroną czynności prawnej.

Status podatnika VAT (inaczej podmiotowość prawną w zakresie VAT) w takiej sytuacji nabywa wyłącznie jeden z małżonków i to na nim spoczywa obowiązek rozliczenia tego podatku z fiskusem.

 

Zbycie wspólnej nieruchomości poza działalnością gospodarczą

Podatnikiem VAT jest ten z małżonków, który jest stroną umowy sprzedaży gruntu. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o VAT podatnikami są osoby fizyczne i prawne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na jej cel lub rezultat.

Pamiętać przy tym należy  o art. 12 ust. 1 lit. b dyrektywy 2006/112/WE Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej. Zgodnie z nim państwa członkowskie mogą uznać za podatnika każdego, kto okazjonalnie dokonuje transakcji związanej z działalnością gospodarczą, w szczególności dostaw terenu budowlanego.

Z kolei teren budowlany to każdy grunt nieuzbrojony lub uzbrojony, uznany za teren budowlany przez państwa członkowskie. Aby zaistniały warunki do opodatkowania danej czynności VAT, łącznie muszą zostać spełnione dwa warunki:

• dana czynność ujęta jest w katalogu czynności podlegających VAT,
• czynność wykonana została przez podmiot, który z powodu ich wykonywania jest podatnikiem VAT.

W związku z tym uznanie, iż dany podmiot w odniesieniu do konkretnej czynności działa jak podatnik VAT, powoduje konieczność indywidualnej oceny dokonanej w okolicznościach danej sprawy.

W takim przypadku jest wskazane zawiadomienie właściwego miejscowo urzędu skarbowego o wyborze małżonka, który zobowiązuje się do rozliczania VAT z danej transakcji. Jeżeli zatem małżonkowie oświadczyli organowi podatkowemu swój wybór rozliczenia należnego podatku przez jedno z małżonków, to będzie ono na gruncie tego podatku potraktowane będzie jako podatnik. Pamiętać przy tym trzeba o kwocie obrotu uprawniającej do zastosowania zwolnienia z VAT.

Z opodatkowania nie zwolni niestety brak zgody drugiego z małżonków na dokonanie transakcji, której przedmiotem jest majątek wspólny. Jest tak z uwagi na art. 5 ust. 2 ustawy o VAT. Przepis mówi o tym, iż czynności podlegające opodatkowaniu są jego przedmiotem niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa. W tym przypadku chodzi o zgodę współmałżonka.

 

Podstawa opodatkowania przy zbyciu przez osobę fizyczną

Skoro w świetle unormowań k.r.i.o., współmałżonek jest właścicielem połowy majątku wspólnotowego, powstaje pytanie: czy należność stanowiąca podstawę opodatkowania w VAT powinna być obliczana od całej otrzymanej w wykonaniu transakcji od zbycia tytułem ceny kwoty, czy tylko jej części?

Aby ustalić podstawę opodatkowania, sięgnąć należy do art. 29a ustawy o VAT. Zgodnie z jego brzmieniem podstawę opodatkowania stanowi wszystko, co jest zapłatą, którą dokonujący dostawy towarów (sprzedający) lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej. Włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze, mającymi bezpośredni wpływ na cenę dostarczonych towarów lub usług świadczonych przez podatnika.

A zatem za postawę opodatkowania przyjąć należy całość świadczenia, które należne jest od nabywcy. Nie może go stanowić jedynie połowa (czy jakaś inna część) takiej należności, pomniejszona o VAT.

 

Podstawa opodatkowania w działalności gospodarczej

Sprawę tego typu analizował NSA, wydając wyrok z 10 sierpnia 2021 r. o sygn. akt I FSK 731/18. Sąd przypomniał, że w przypadku oceny skutków podatkowych transakcji znaczenie podstawowe ma istnienie majątku podatkowego przedsiębiorcy. Są nim takie jego elementy, które składają się na przedsiębiorstwo. W odniesieniu do nieruchomości nabytej, co prawda do wspólnego majątku, lecz wykorzystywanej do działalności gospodarczej jednego z małżonków, jej sprzedaż podlega właściwym sferze gospodarczej regułom. W sensie ekonomicznym jedynie przedsiębiorca kontroluje nieruchomość.

Na gruncie VAT decydujące znaczenie powinny mieć skutki ekonomiczne i faktyczne czynności, nie zaś uregulowania majątkowe ze sfery prawa cywilnego. W przypadku zakupu nieruchomości przy istnieniu wspólności majątkowej wejdzie ona do majątku wspólnego małżonków. Natomiast odsprzedaż leży poza opodatkowaniem u tego z małżonków, który działalności nie prowadzi.

W takim przypadku przepisy prawa cywilnego, porządkujące stosunki majątkowe między małżonkami, nie będą mogły znaleźć zastosowania. W sensie podatkowym dostawa dokonana zostanie wyłącznie przez jedną stronę. Na gruncie VAT tylko jedna strona jawi się jako podatnik VAT, który najpierw nabywa, a następnie dokonuje dostawy nieruchomości.

Podstawa opodatkowania określona jest wówczas na zasadach ogólnych (art. 29a ustawy o VAT). W konsekwencji jest nią wszystko, co stanowiło zapłatę z tytułu dostawy nieruchomości bez względu na to, iż mogłaby ona podlegać podziałowi pomiędzy współwłaścicieli będących współmałżonkami, stosownie do przysługującego im udziału w tym prawie.

Jednocześnie wskazujemy, że zgodnie z regulaminem E-punktu konsultacyjnego, udzielane porady dotyczą informacji o aktualnym stanie prawnym, obejmują̨ prawo pracy, prawo w Internecie, prawo działalności gospodarczej oraz start – upy. Porady udzielane w ramach e-punktu konsultacyjnego nie obejmują swym zakresem przepisów prawa podatkowego. Rekomendujemy w tym zakresie ewentualne konsultacje z doradcą podatkowym. Natomiast w zakresie rozliczenia podatku VAT w związku z należnym odszkodowaniem zachęcamy do zapoznanie się z artykułem udostępnionym w naszym serwisie: Odszkodowanie a przychód podlegający PIT, CIT i VAT

 

Pamiętaj!
Wpisz nasz KRS 0000318482 w Deklaracji Podatkowej PIT.

Wyszukaj:
Akademia Liderów Innowacji i Przedsiębiorczości Fundacja dr Bogusława Federa
w https://www.podatki.gov.pl/pit/twoj-e-pit/

Dziękujemy

Stan prawny na dzień: 27 maja 2024 r.

Podstawa prawna:

1) Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 361).