Jak unikać niedozwolonych klauzul umownych

Urząd Ochrony Konkurentów i Konkurencji prowadzi listę zakwestionowanych postanowień naruszających interesy konsumentów, których przedsiębiorcy nie powinni stosować.

(można je znaleźć pod tym adresem: https://decyzje.uokik.gov.pl/bp/dec_prez.nsf )

Zgodnie z art. 385¹ § 1 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go,

jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy ( czyli jeśli w umowie zastosowane zostaną tzw. niedozwolone postanowienia umowne).

Powyższe nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie,

jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

By klauzula została uznana za niedozwoloną, zgodnie z przepisami KC musi spełnić dwie przesłanki abuzywności,

• kształtowanie praw i obowiązków konsumenta przez przedsiębiorcę jest sprzeczny z dobrymi obyczajami;
• klauzula zawiera rażące naruszenie interesów konsumenta.

Niedozwolone postanowienia umowne dotyczącą nie tylko umów zawieranych indywidualnie bezpośrednio pomiędzy przedsiębiorcą i konsumentem, ale także wzorców umów, w szczególności wykorzystywanych szeroko obecnie w sektorach usług: bankowych, finansowych, ubezpieczeń telekomunikacyjnych itp.

1. Jeżeli w swoim przedsiębiorstwie stosujesz wzory umów lub ogólne warunki umów,  sprawdź czy wszystkie z ich postanowień są zgodne z prawem i czy Twoje wzorce nie zawierają klauzul niedozwolonych.

Pamiętaj także, że jeżeli jakieś postanowienie które stosujesz we wzorcu umowny ogólnych warunkach umów zostanie uznane za niedozwolone, i wpisane na listę klauzul niedozwolonych, nie będzie ono obowiązywało nie tylko w stosunku do konsumenta, który zarzuci Ci stosowanie postanowień niezgodnych z prawem, ale także do każdego innego konsumenta, który zawarł z Tobą  umowę na podstawie tych warunków, tego wzorca lub taką klauzulą.

Jeżeli Przedsiębiorca po zgłoszeniu mu takiego przypadku, nie uzna postanowienia za nieważące,  konsument może zgłosić to do sądu bądź UOKiK.

2. Należy pamiętać, że niedozwolone postanowienia umowne można podważyć na kilka sposobów:

a) Kontrola abstrakcyjna

W trakcie kontroli abstrakcyjnej, analizowane są postanowienia z wzorca umów, nie zaś rzeczywiście już zawartych umów z konsumentem, przedstawionych w skardze lub zabezpieczonych w trakcie postępowania.

Kontrola może być wykonana na zlecenie Prezes UOKiK, jednakże inicjatywa w tym zakresie może być podjęta przez konsumenta bądź organizacje konsumentów. Powództwo może wnieść każdy – a więc każda osoba, która mogłaby zawrzeć z przedsiębiorcą umowę – bądź potencjalni klienci.

b) Kontrola incydentalna

Kontrola przeprowadzana na wniosek konsumenta bądź Prezesa UOKiK w każdej sprawie. W trakcie kontroli analizowana jest poszczególna umowa zawarta z konsumentem i jej postanowienia.

Efektem postępowania w sprawie o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone jest wydanie przez Prezesa UOKiK decyzji administracyjnej, w której rozstrzyga, czy dana klauzula ma niedozwolony charakter oraz zakazuje jej dalszego wykorzystywania. Decyzja UOKiK uznająca postanowienie wzorca umowy za niedozwolone ma skutek tylko w stosunku do przedsiębiorcy, który ją stosował oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na postawie klauzuli wskazanej w decyzji. Prezes Urzędu może nadać wydawanej przez siebie decyzji w całości bądź w części rygor natychmiastowej wykonalności, w przypadku gdy wymaga tego ważny interes konsumentów. Do 2016 r. wyroki  wydawane były przez SOKiK, są one aktualne i wiążące.

3. Zgodnie z art. 99a Ustawy z dnia 16 lutego 2007 rok o ochronie konkurencji i konsumentów zawiadomienie do Prezesa UOKiK dotyczące stosowania przez Przedsiębiorcę niedozwolonych klauzul umownych mogą złożyć:

• konsument,
• rzecznik konsumentów,
• Rzecznik Finansowy,
• organizacja konsumencka
• zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Zawiadomienie o stosowaniu klauzuli abuzywnej, powinno zostać złożone na piśmie, aby nadać mu bieg tj. wszcząć postępowanie. Musi być autoryzowane, czyli złożyć je powinna konkretna osoba fizyczna oznaczona co do tożsamości (nie anonimowa).

W zawiadomieniu należy wskazać:

• przedsiębiorcę, któremu zarzucane jest stosowanie niedozwolonych postanowień,
• opis stanu faktycznego będącego podstawą zawiadomienia,
• wskazanie postanowienia, które jest niedozwolone,
• uprawdopodobnienie niedozwolonego charakteru klauzuli,  
• dane identyfikujące zgłaszającego zawiadomienie.

W przypadku wszczęcia postępowania kontrolnego zawiadamiającemu przekazywana jest taka informacja. Samo złożenie zawiadomienia nie oznacza natychmiastowego rozpoczęcia postępowania.

Zgodnie z art. 99e Ustawy postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone powinno być zakończone w terminie 4 miesięcy, a w sprawie szczególnie skomplikowanej - nie później niż w terminie 5 miesięcy od dnia jego wszczęcia.

Postanowienie abuzywne nie wiąże konsumenta. Umowa powinna zatem co do zasady nadal obowiązywać bez tego postanowienia, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest możliwe.

4. Jeżeli umowa nie może dalej obowiązywać po wyłączeniu z niej nieuczciwej klauzuli, sąd cywilny może (w ramach kontroli incydentalnej) zaradzić skutkom nieważności tego warunku poprzez zastąpienie go przepisem prawa krajowego (np. wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-26/13). Sąd nie ma natomiast kompetencji do tego, aby postanowienie abuzywne tj. postanowienie nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem, kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a także rażąco naruszające interesy konsumenta zastąpić innym. Nowe brzmienie umowy musi zostać wypracowane na podstawie porozumienia stron umowy (konsumenta i przedsiębiorcy). Abuzywność postanowienia nie uprawnia również przedsiębiorców do jednostronnej zmiany umowy.

5. Rejestr niedozwolonych postanowień prowadzony jest przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, można w nim odnaleźć postanowienia które ukazują się chronologicznie, po sygnaturze wyroku, po powodzie, pozwanym, typie zagadnienia bądź branży.

Jako katalog klauzul, które uznawane są za niedozwolone zgodnie z przepisami należy wskazać  w szczególności postanowienia które:

• wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,
• wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,
• wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony,
• przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy,
• zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,
• uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju,
• uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie,
• uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta,
• przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy,
• uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,
• przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową,
• wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania,
• przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od u mowy,
• pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,
• zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia,
• nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy,
• nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego,
• stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia,
• przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia,
• przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy,
• uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności,
• przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta,
• wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.

Poniżej przedstawiamy dla ilustracji i przykładowo poszczególne niedozwolone klauzule, które często stosowane są przez przedsiębiorców nieświadomie używających ich jako zgodnych z prawem, doktryną i orzecznictwem.

• „Reklamowany towar nie może być używany, w przeciwnym razie sprzedawca zastrzega sobie prawo do odmówienia przyjęcia reklamacji” (data wyroku: 2012-06-15);
• „Koszty przesyłki nie są zwracane” (data wyroku: 2012-10-17);
• „Sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności za zakupy dokonywane w sklepie internetowym przez osoby trzecie wykorzystujące konto oraz hasło klienta” (data wyroku:  2012-06-15);
• „Sklep nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienia wynikłe z niedotrzymania terminów przez firmę realizującą dostawę” (data wyroku: 2012-06-15);
• „Opisy pochodzą ze stron producentów oraz dystrybutorów i mimo zachowania należytej staranności przy ich dodawaniu mogą zawierać błędy. Opisy oraz zdjęcia nie mogą być zatem podstawą do roszczeń wobec sklepu” (data wyroku: 2012-10-17);
• „Wszelkie spory wynikłe w związku z realizowaniem umów kupna – sprzedaży między sprzedawcą a klientem będą rozstrzygane w pierwszej kolejności na drodze negocjacji, z intencją polubownego zakończenia sporu. Jeśli jednak nie będzie to możliwe, lub też będzie niesatysfakcjonujące dla którejkolwiek ze stron, wszelkie spory będą rozstrzygane przez sąd właściwy dla siedziby sprzedawcy” (data wyroku:
  2012-06-15);
•  „Pieniądze zwracane są w ciągu 14 dni roboczych od momentu otrzymania przesyłki zwrotnej. Koszty opłat związanych z transferem środków ponosi kupujący” (data wyroku: 2012-06-15);
• „Ewentualne reklamacje powstałe w czasie użytkowania po zamontowaniu produktu należy kierować bezpośrednio do producenta – na podstawie gwarancji, która znajduje się razem z produktem” (data wyroku: 2012-06-15);
• „Zwracany w tym trybie towar zostanie przyjęty tylko i wyłącznie wtedy, gdy będzie odesłany w oryginalnym, nieuszkodzonym pudełku, z kompletną jego zawartością oraz dowodem zakupu (paragonem lub fakturą), a sam przedmiot będzie nieuszkodzony oraz nie będzie nosił jakichkolwiek śladów używania” (data wyroku: 2012-06-15);
• „Za opóźnienia wynikające z działania Poczty Polskiej i firmy kurierskiej nie odpowiadamy”( data wyroku: 2013-03-28);
• „Suma zwrotu dotyczy wyłącznie ceny zakupionego towaru-wszelkie koszty przesyłek w tym wypadku, pokrywa Klient” (data wyroku: 2013-03-21);
• „Towar foliowany musi być zwrócony w (…) nienaruszonym opakowaniu” (data wyroku: 2012-12-11);
• Przyjęcie przez Klienta przesyłki bez zastrzeżeń powoduje wygaśnięcie roszczeń z tytułu ubytku lub uszkodzenia (data wyroku: 2018-07-04);
• W przypadku odstąpienia Zamawiającego od umowy bądź zlecenia przez niego wykonywania prac będących przedmiotem niniejszej Umowy osobom trzecim, Wykonawcy przysługuje wynagrodzenie z tytułu już wykonanych prac oraz kara umowna w wysokości 5000 zł (pięć tysięcy zł) (data wyroku: 2018-07-04);
• Złożenie zamówienia jest równoznaczne z akceptacją regulaminu (data wyroku: 2018-06-06);
• Złożenie zamówienia nie jest równoznaczne z jego przyjęciem. Sprzedawca może odmówić realizacji zamówienia, także bez podania przyczyny  (data wyroku: 2018-03-19);
• Podstawą rozpatrywania spraw reklamacyjnych jest dowód sprzedaży w postaci paragonu fiskalnego lub faktury VAT (data wyroku: 2018-01-11);
• W terminie 7 dni od sprawdzenia towaru Sklep zwraca Klientowi zapłaconą kwotę, pomniejszoną o koszty realizacji zamówienia. Klient powinien wskazać numer rachunku bankowego, na jaki ma zostać przelana zwracana kwota. W przypadku płatności kartą płatniczą zwrot środków zostanie wykonany na kartę. (data wyroku: 2017-12-08);
• Przed odebraniem przesyłki od kuriera, Klient zobowiązany jest do należytego sprawdzenia, czy opakowanie nie uległo uszkodzeniu w transporcie. W widocznych śladów uszkodzenia, czy też zagubienia lub ubytku zawartości przesyłki, Klient nie powinien przyjmować przesyłki i bezpośrednio u kuriera zgłosić reklamację. Sprawdzenie przesyłki przy odbiorze jest niezbędnym warunkiem uwzględnienia ewentualnych roszczeń Klienta z tytułu uszkodzenia czy okradzenia przesyłki w transporcie (data wyroku: 2017-11-03);
• Podstawą do złożenia reklamacji dotyczącej uszkodzeń mechanicznych towarów jest sprawdzenie zawartości przesyłki w obecności pracownika firmy kurierskiej w chwili dostarczenia oraz sporządzenie protokołu reklamacyjnego. W przypadku niezastosowania się przez Klienta do powyższego wymogu, reklamacje dotyczące uszkodzenia zawartości przesyłki nie będą przez sklep uwzględniane (data wyroku: 2017-09-26)