Członek zarządu

Pojęcie członka zarządu ma długi rodowód i w różnych systemach prawnych odmiennie jest kształtowane, co przekłada się na zakres praw i obowiązków członka zarządu. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, iż każdorazowo należy badać wedle jakiego prawa, jakiego kraju, został ustanowiony dany członek zarządu.

W szczególności na wspólnym, jednolitym rynku UE przedsiębiorcy mogą działać w różnych krajach, rejestrować się, prowadzić swoje zakłady, oddziały w innych krajach i mamy do czynienia w obrocie z innymi podmiotami i jednostkami organizacyjnymi, w których występują zarządy, a tym samym członkowie zarządu. Nie ma żadnego rozporządzenia w Unii Europejskiej ani dla spółek handlowych (jest tylko kilka dyrektyw) ani dla spółdzielni czy stowarzyszeń lub fundacji. Ponadto, występują w różnych krajach tradycyjnie inne formy jednostek posiadających osobowość prawną lub zdolność prawną, a więc wyposażone w organy z uprawnieniami zarządów i tak też zwane (management). Czasami, jak w systemie anglosaskim, jest to „organ w organie”. Jest to przykładowo ta sytuacja, gdy w spółce powołuje się radę nadzorczą (supervisiory board), która w istocie ma trochę inną rolę, gdyż z jej składu powołuje się zarząd jedno lub kilku osobowy jako management. W warunkach krajowych już trzeba zwrócić uwagę na to, że popularne są choćby spółdzielnie bądź to mieszkaniowe, handlowe, zaopatrzenia i zbytu, spółdzielnie pracy i inne, gdzie występuje zarząd, jednak o trochę odmiennych cechach i możliwościach regulowania statutem. Przykładowo, poniżej pojęcie będzie przedstawione na podstawie Kodeksu spółek handlowych.

Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych, spółki kapitałowe mogą powoływać organ wykonawczy w postaci zarządu spółki. Zazwyczaj zarząd ma za zadanie prowadzić sprawy spółki i reprezentować ją w stosunkach zewnętrznych, wykonuje także czynności, które może powierzyć mu umowa spółki z o.o. lub statut spółki akcyjnej. Kompetencja zarządu do prowadzenia spraw spółki może być ograniczona jedynie na podstawie postanowienia umowy spółki bądź przepisu ustawy.

Trzeba wyraźnie rozgraniczać kompetencje związane z reprezentacją, czyli uprawnienie do występowania w imieniu spółki, zaciągania zobowiązań, pozywania czy dochodzenia roszczeń od prowadzenia spraw spółki, którym to pojęciem obejmuje się wszystkie czynności faktyczne podejmowane wobec przedsiębiorstwa w trakcie kierowania nim, zespołem pracowników, procesem produkcji, sprzedaży, świadczenia usług. Reprezentacja to czynności prawne, które ocenia się co do skuteczności zgodnie z Kodeksem cywilnym w zakresie oświadczeń woli i umów, natomiast prowadzenie spraw poprzez czynności faktyczne jest sprawowaniem zarządu w trybie i na zasadach regulacji wewnętrznych (regulaminów, instrukcji, księgi służb, upoważnień itp.) poprzez wydawanie poleceń, dyspozycji, zarządzeń, zarówno na piśmie, jak i ustnie.

Członkiem zarządu spółki z o.o. może być jedynie osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Powołanie danej osoby do zarządu spółki następuje z reguły na mocy uchwały wspólników, którzy na członka zarządu mogą powołać osobę spośród ich grona, jak i spośród innych osób. Członkowie zarządu mogą być także odwołani przez wspólników (w przypadku spółki z.o.o.) lub przez radę nadzorczą (w przypadku spółki akcyjnej) w każdym czasie, co równoznaczne jest z wygaśnięciem mandatu członka zarządu. W przypadku spółki akcyjnej, w skład zarządu spółki nie mogą wchodzić członkowie rady nadzorczej tej spółki.

Mandat członka zarządu wygasa również wskutek śmierci, rezygnacji albo odwołania ze składu zarządu, jak też z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu, zaś w przypadku powołania członka zarządu na okres dłuższy niż rok, jego mandat wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu. Natomiast jeśli umowa spółki przewiduje, że członków zarządu powołuje się na okres wspólnej kadencji, to mandat członka zarządu powołanego przed upływem danej kadencji zarządu wygasa równocześnie z wygaśnięciem mandatów pozostałych członków zarządu. Powyższe zasady obwiązują, jeśli umowa spółki nie stanowi odmiennie w tym zakresie.

Należy również pamiętać, iż często mogą występować rozbieżności pomiędzy ujawnieniami w KRS, a stanem faktycznym w tym zakresie. Może być członkiem zarządu uprawnionym do reprezentacji osoba, która jeszcze z różnych przyczyn nie została ujawniona poprzez wpis w KRS, jak również może już nie być członkiem zarządu osoba, która nadal widnieje w KRS, a już na skutek własnej rezygnacji czy też odwołania, nie może ani podejmować czynności reprezentacji ani prowadzić spraw. Chronione są tylko osoby, które nie mogły powziąć wiedzy, przy dołożeniu należytej staranności i nie powzięły, iż dana osoba nie jest lub jest już członkiem zarządu (domniemania ksiąg publicznych i ochrona dobrej wiary osób trzecich). Należytą staranność będziemy inaczej oceniać jeżeli jest to konsument, czyli osoba fizyczna nieposiadająca zawodowej wiedzy ani obowiązku zawodowej staranności, a przeciwnie, kontrahent, przedsiębiorca, który dokonuje czynności w ramach wykonywania zawodu lub prowadzenia przedsiębiorstwa będzie musiał mieć tę staranność szczególną zawodową.

Każdy członek zarządu w ramach prowadzenia spraw uprawniony jest podejmować działania samodzielnie, chyba że ktoś z pozostałych członków zarządu zgłosi swój sprzeciw – w tym wypadku potrzebna jest uchwała całego zarządu pozwalająca na samodzielne działania. Nie dotyczy to jednak czynności reprezentacji, o których była mowa wyżej. Podobnie jest w przypadku, gdy dana sprawa „przekracza zakres zwykłych czynności”, bowiem wtedy również potrzebna jest uchwała zarządu spółki dla dokonania określonej czynności. Każdy członek zarządu ma przede wszystkim prawo do reprezentowania spółki i nie może on zostać tego prawa pozbawiony, jednak sposób reprezentacji może być również odmiennie niż w Kodeksie spółek handlowych ustalony, w umowie spółki, na przykład w ten sposób, że do składania oświadczeń woli w imieniu spółki jest uprawnionych dwóch członków zarządu łącznie lub członek zarządu łącznie z prokurentem. Prawa do reprezentowania spółki przez członka zarządu nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich, a jedynie ograniczenie takie można wprowadzić umową spółki z o.o. lub statutem spółki akcyjnej w stosunkach wewnętrznych. Tak więc dla osób trzecich, konsumentów, kontrahentów czy dochodzących swoich roszczeń od spółki, ważne tu będą umocowania członków zarządu, które są ujawnione w rejestrze przedsiębiorców KRS, a dla innych podmiotów takich jak spółdzielnie, fundacje i stowarzyszenia nieprowadzących działalności gospodarczej, także w rejestrze tych organizacji, podmiotów, odrębnym w KRS.