Opodatkowanie darowizn

Zgodnie z art. 888 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U.2020.1740 t.j.), w umowie darowizny "darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku". Podstawową cechą umowy i warunkiem koniecznym darowizny jest jej nieodpłatność.

Poprzez nieodpłatność należy rozumieć taką sytuację, gdy obdarowany nie jest zobowiązany do jakichkolwiek świadczeń na rzecz darczyńcy. A więc skutkiem darowizny jest wyłącznie jednostronne przysporzenie po stronie podmiotu obdarowanego bo darczyńca w związku z dokonaniem darowizny nie otrzymuje od obdarowanego nic w zamian. W tym miejscu należy przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku - I Wydział Cywilny z dnia 28 maja 2015 r. sygn. akt: I ACa 285/15, Legalis;

1. Istoty darowizny jako czynności pod tytułem darmym, nie zmienia nałożenie na obdarowanego obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania.

2. Sam fakt, że z wykonania polecenia ma wynikać dla darczyńcy korzyść majątkowa a dla obdarowanego zmniejszenie wartości przedmiotu darowizny, nie stanowi podstawy twierdzenia, że oceniana czynność nie była darowizną.

W świetle prawa cywilnego darowizną jest każde bezpłatne świadczenie, które powoduje uszczuplenie majątku darczyńcy. Darowizna może wobec tego przyjąć postać pieniężną, rzeczową, dotyczyć praw majątkowych, ruchomości, nieruchomości, zwolnienia z długu, a także świadczenia bezpłatnych usług na rzecz obdarowanego. Przedmiotem darowizny mogą być przykładowo: środki trwałe, prawa majątkowe, wyroby gotowe, materiały czy środki pieniężne.

Każda darowizna jest czynnością rodzącą skutki podatkowe, jednakże w przypadku członków najbliższej rodziny kwestia ta przedstawia się inaczej – przepisy ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (dalej upsd.), różnicują opodatkowanie darowizn.

Chociaż niektóre darowizny na rzecz najbliższych członków rodziny są zwolnione z podatku to jednak warto pamiętać, że i tutaj powstaje obowiązek podatkowy w zależności od tego, do jakiej grupy podatkowej należy obdarowujący i obdarowany. Ustawa o podatku od spadków i darowizn dzieli bowiem obdarowanych na grupy, a kryterium podziału jest stopień pokrewieństwa. Im bliższa rodzina tym podatek jest znikomy lub w ogóle nie występuje, a im dalsza rodzina tym podatek jest większy, a kwoty wolne od podatku mniejsze.

 

Grupy podatkowe

Ustawa o podatku od spadków i darowizn wyróżnia 3 grupy podatkowe, w zależności od osobistego stosunku między nabywcą i zbywającym. Im pokrewieństwo jest bliższe tym cyfra jest niższa a obciążenie podatkiem mniejsze. Zgodnie z art. 14 ust. 3 upsd do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:

1) do grupy I –

• małżonka obecnego(po rozwodzie już nie, albowiem nie jest już małżonkiem),
• zstępnych (np. syn, córka, wnuki, prawnuki),
• wstępni (np. matka, ojciec, dziadkowie),
• rodzeństwo,
• pasierba,
• ojczyma,
• macochę
• teściów
• zięcia

2) do grupy II –

• zstępni rodzeństwa (np. siostrzeniec, bratanek),
• rodzeństwo rodziców (np. wuj, ciotka),
• zstępni i małżonkowie pasierbów,
• małżonkowie rodzeństwa (np. mąż siostry) ,
• rodzeństwo małżonków (np. brat żony- szwagier),
• małżonków rodzeństwa małżonków (np. mąż siostry męża),
• małżonków innych zstępnych (np. żona wnuka).

3) do grupy III – innych nabywców.

W tej grupie znajdują się wszystkie pozostałe osoby, niezaliczone do pozostałych grup. Są to przyjaciele, znajomi i inne osoby obce oraz także spokrewnione jak: kuzyni, rodzina ojczyma, czy macochy

Ogólnie obowiązuje zasada, iż obowiązkiem podatkowym nie jest objęte nabycie darowizny od jednej osoby, ale pod warunkiem, że łączna wartość tego nabycia nie przekroczyła w przeciągu 5 lat poprzedzających rok ostatniego nabycia określonej kwoty (art. 19 upsd) W zależności od grupy podatkowej limity tych kwot kształtują się w następujący sposób (art. 9 ust. 1 upsd):

• 9637 zł dla nabywców należących do I grupy podatkowej,
• 7276 zł dla nabywców należących do II grupy podatkowej,
• 4902 zł dla nabywców należących do III grupy podatkowej.

Do wysokości tych kwot o otrzymanej darowiźnie nie trzeba zawiadamiać organu podatkowego (art. 4a ust. 4 w zw. z art. 9 ust. 1 pkt 1 upsd).

 

Zwolnienia podmiotowe tylko dla najbliższych członków rodziny

Natomiast najbliższa rodzina czyli małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha czyli wybrane osoby należące do tzw. I grupy podatkowej korzystają ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn w nieograniczonej kwocie jeżeli:

1)

zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 upsd oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia - w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz

2)

w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 upsd - udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Należy jednak koniecznie zaznaczyć, iż zwolnione od podatku mogą być tylko i wyłącznie darowizny przekazane podatnikowi przez członków jego najbliższej rodziny

Ponadto , zgodnie z treścią art. 4a ust. 1 upsd., zwolnienie od podatku w przypadku nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochę występuje, jeżeli zostaną spełnione dwa warunki:

1) zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz

2) udokumentowanie – w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 – ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo – kredytową lub przekazem pocztowym.

Jeżeli jednak nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie powyższych terminów, zwolnienie stosuje się tylko wówczas, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu. Jeżeli nabycie następuje w częściach, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą nabycia poszczególnych części (art. 6 ust. 1a upsd)

Zgłoszenia dokonuje się na formularzu SD-Z2. Zawiadomienia nie trzeba składać, gdy wszelakie formalności związane z przekazaniem darowizny zostały załatwione u notariusza (art. 4a ust. 4 pkt. 2) upsd) To on jest zobligowany do pobrania podatku oraz do przekazania stosownych informacji właściwemu urzędowi skarbowemu.

 

Udokumentowanie otrzymanych środków pieniężnych

Przy składaniu SD-Z2 podatnicy nie muszą dołączać żadnych dowodów przekazania darowizny, ani umów, jednakże w celu potwierdzenia przysługującego zwolnienia od podatku od spadków i darowizn organ podatkowy może przeprowadzić czynności sprawdzające, żądając od podatnika okazania niezbędnych dokumentów, np. dowodu przekazania pieniędzy na konto bankowe obdarowanego.

Interpretując przepis dotyczący posiadania dowodu wpłaty darowizny i organy podatkowe stoją na stanowisku, że darowizna spełnia warunki do zwolnienia z podatku, tylko w przypadku, gdy sam darczyńca dokona przekazania środków pieniężnych bezpośrednio na konto obdarowanego

W wyroku NSA z dnia 8 grudnia 2010 r. (sygn. akt: II FSK 1394/09, LEX nr 686773), zapadłym w sprawie, w której organ podatkowy stwierdził, że skarżąca nie może skorzystać ze zwolnienia od podatku na podstawie bankowego dowodu wpłaty własnej, NSA wskazał, że zaaprobowanie takiego stanowiska prowadziłoby w gruncie rzeczy do całkowicie sztucznego, oderwanego od realiów życia, formalizmu dowodowego Również w wyroku z dnia 9 marca 2011 r. (sygn. akt: II FSK 1953/09, LEX nr 1099141) NSA wskazał, że przepis art. 4a ust. 1 pkt 2 upsd nie daje podstawy do stwierdzenia, że dla uzyskania ulgi konieczne było wpłacenie kwoty darowizny jedynie przez darczyńcę.

Z uzasadnienia kolejnego wyroku NSA z 12 kwietnia 2013 r. sygn. II FSK 1628/11, wynika, że 

1195555771 (1195555771 ..) wykładnia powołanego wyżej przepisu nie może sprowadzać się do szukania sensu poszczególnych wyrazów, lecz powinna być połączona z analizą celu regulacji prawnej (…) Ustanowiony powyższym przepisem wymóg udokumentowania dokonanej darowizny należy traktować jedynie jako wymóg natury technicznej mający na celu potwierdzenie faktycznego, rzeczywistego charakteru dokonanej darowizny (por. wyroki NSA: z dnia 8 grudnia 2010 r. sygn. akt II FSK 1394/09, LEX nr 686773, z dnia 19 stycznia 2012 r. sygn. akt II FSK 1419/10, LEX nr 1113601, z dnia 14 marca 2012 r. sygn. akt II FSK 1534/11, LEX nr 1145408) (..)

W ocenie NSA ustawodawca w cytowanym przepisie ustawy zwolnienie od podatku nabycia w drodze darowizny środków pieniężnych, od członków rodziny w przepisie tym wymienionych, uzależnił tylko od udokumentowania otrzymania tych środków dowodem ich przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo – kredytową lub przekazem pocztowym. Brak przy tym wskazania, że z dowodu wpłaty lub przekazu pocztowego wynikać powinno, że wpłacającym kwotę darowizny powinien być darczyńca. Jak wskazano we wcześniejszych rozważaniach także rezultaty wykładni celowościowej nie prowadzą do wniosku, aby warunkiem skorzystania ze zwolnienia od opodatkowania była osobista wpłata kwoty darowizny przez darczyńcę na rachunek bankowy obdarowanego (..).

Warto również przytoczyć treść uzasadnienia wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19.01.2012 roku sygn akt: II FSK 1419/10 ,dotyczącego dokonania darowizny przez matkę dla córki bezpośrednio na konto dewelopera: (…) w sytuacji, gdy wpłata kwoty objętej umową darowizny pomiędzy krewnymi dokonana została przez darczyńcę na rachunek bankowy dewelopera bądź innego podmiotu sprzedającego lokal mieszkalny, w związku z konkretną umową zawartą z obdarowanym, tytułem zapłaty przypadającej od niego należności pieniężnej na pokrycie ceny nabycia tego lokalu, warunek udokumentowania wpłaty na rachunek bankowy nabywcy uznać należy za spełniony. Wpłata taka w sposób wyraźny i niewątpliwy dokumentuje kto, komu i ile darował, potwierdzając rzeczywisty charakter dokonanej umowy darowizny (..) O tym jak ważne jest staranne i jednoznaczne dokumentowanie przesunięć majątkowych celem wykazania ich charakteru w postępowaniu podatkowym świadczy wyrok NSA z dnia 10 października 2013 r., sygn. akt: II FSK 2770/11, Legalis;

I. Podatek od spadków i darowizn trzeba uregulować, jeśli konkubenci nie dostarczą do urzędu skarbowego dowodów, z których wynikałoby, jaka część pieniędzy przekazywana przez jednego partnera drugiemu została przeznaczona na ich wspólne utrzymanie.

II. Pozostający w konkubinacie podatnicy, którzy twierdzą, iż przekazywane wzajemnie środki pieniężne nie stanowią darowizny i są przeznaczone na wspólne utrzymanie, muszą wykazać prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego.

Zwolnienia przedmiotowe

Ustawa upsd przewiduje również zwolnienia od podatku. Zgodnie z art. 4 ust.1 upsd zwalnia się od podatku:

1. nabycie własności gruntów, stanowiących gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, wraz z będącymi ich częścią składową drzewami i innymi roślinami, pod warunkiem że w wyniku nabycia zostanie utworzone lub powiększone gospodarstwo rolne, a powierzchnia gospodarstwa rolnego utworzonego lub powstałego w wyniku powiększenia będzie nie mniejsza niż 11 ha i nie większa niż 300 ha oraz gospodarstwo to będzie prowadzone przez nabywcę przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia; zwolnienie to stanowi pomoc de minimis w rolnictwie, o której mowa w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 1408/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rolnym (Dz. Urz. UE L 352 z 24.12.2013, str. 9);
2. nabycie praw do wkładów w spółdzielni rolników, rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub w spółdzielni kółek rolniczych;
3. 3a. nabycie w drodze darowizny pieniędzy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 2000 zł miesięcznie od jednego darczyńcy albo łącznie od wielu darczyńców, wpłaconych przez darczyńcę lub darczyńców na rachunek oszczędnościowy obdarowanego prowadzony na podstawie umowy, o której mowa w art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 2023 r. o pomocy państwa w oszczędzaniu na cele mieszkaniowe
4. nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 11 095 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 22 189 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami; ³
5. nabycie w drodze dziedziczenia praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej przez osobę zaliczoną do I lub II grupy podatkowej, jeżeli spełnia warunki określone w art. 16 ust. 2 pkt 2-5 oraz spółdzielcze prawo do tego lokalu będzie przysługiwało nabywcy wkładu przez okres co najmniej 5 lat od dnia jego ustanowienia; warunek ten uważa się za zachowany także w przypadku przeniesienia przez spółdzielnię własności tego lokalu na nabywcę;
6. nabycie w drodze darowizny praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego przez osobę pozostającą faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej, pod warunkiem przeznaczenia środków zgromadzonych na tym rachunku na cele mieszkaniowe;
7. nabycie własności fizycznie wydzielonych części nieruchomości w drodze zasiedzenia przez osoby będące współwłaścicielami ułamkowych części nieruchomości - do wysokości udziału we współwłasności;
8. nabycie w drodze spadku lub zapisu windykacyjnego:
9. przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej przedmiotów wyposażenia mieszkania, pościeli, odzieży, bielizny oraz narzędzi pracy przeznaczonych do użytku w gospodarstwie domowym; jeżeli w skład wyposażenia mieszkania wchodzą meble zabytkowe, przepis lit. c niniejszego punktu stosuje się odpowiednio,
10. dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiałów bibliotecznych, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną,
11. zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata,
12. przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami;
13. nabycie przez rolnika pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do tych pojazdów i maszyn pod warunkiem, że te pojazdy i maszyny rolnicze w ciągu 3 lat od daty otrzymania nie zostaną przez nabywcę sprzedane lub darowane osobom trzecim; niedotrzymanie tego warunku powoduje utratę zwolnienia;
14. nabycie przez osoby zaliczone do I grupy podatkowej własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności;
15. nabycie w drodze spadku prawa do rekompensaty w rozumieniu ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2017 r. poz. 2097);
16. nabycie w drodze dziedziczenia lub darowizny przez osoby tworzące rodzinę zastępczą lub prowadzącego rodzinny dom dziecka, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, pieniędzy lub innych rzeczy pod warunkiem, że pieniądze te lub rzeczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania zostaną przeznaczone na cele bezpośrednio związane ze sprawowaniem pieczy zastępczej;
17. nabycie w drodze dziedziczenia, zapisu zwykłego, zapisu windykacyjnego, dalszego zapisu, polecenia testamentowego lub darowizny własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie przez repatrianta, jeżeli spełnia warunki określone w art. 16 ust. 2 pkt 2 i 3; przepisy art. 16 ust. 7 i 8 stosuje się odpowiednio.

 Zwolnienia określone w ust. 1 oraz art. 4a i art. 4b stosuje się, jeżeli w chwili nabycia nabywca posiadał obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub miał miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub terytorium takiego państwa.

Jeżeli kwota darowizny przekroczyła przedstawione powyżej wartości (art. 4 ust. 1 pkt. 5) upsd), należy ją zgłosić fiskusowi i zapłacić podatek w obowiązującym terminie, który zależy od okoliczności nabycia spadku czy darowizny .

Jak wskazuje treść art 6 ust 1 upsd, obowiązek podatkowy powstaje:

• przy nabyciu w drodze dziedziczenia – z chwilą przyjęcia spadku;
• przy nabyciu w drodze zapisu zwykłego, dalszego zapisu lub z polecenia testamentowego – z chwilą wykonania zapisu zwykłego, dalszego zapisu lub polecenia;
• przy nabyciu tytułem zachowku – z chwilą zaspokojenia roszczenia;
• przy nabyciu w drodze zapisu windykacyjnego – z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego;
• przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych określonych w art. 1 ust. 2 upsd - z chwilą śmierci wkładcy;
• przy nabyciu jednostek uczestnictwa określonych w art. 1 ust. 2 upsd - z chwilą śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego;
• przy nabyciu w drodze darowizny – z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy – z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń;
• przy nabyciu z polecenia darczyńcy – z chwilą wykonania polecenia;
• przy nabyciu w drodze zasiedzenia - z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego zasiedzenie;
• przy nabyciu w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności - z chwilą zawarcia umowy albo ugody lub uprawomocnienia się orzeczenia sądu, jeżeli ich skutkiem jest nieodpłatne zniesienie współwłasności;
• przy nabyciu w drodze nieodpłatnej służebności, renty oraz użytkowania - z chwilą ustanowienia tych praw.

Jeżeli nabycie następuje w częściach, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą nabycia poszczególnych części.

Zgodnie z art. 6 ust. 2 upsd, przy nabyciu pod warunkiem zawieszającym obowiązek podatkowy powstaje z chwilą ziszczenia się warunku. Naczelnik urzędu skarbowego może jednak ustalić należność podatkową, jaka przypadałaby w razie ziszczenia się takiego warunku, i należność tę zabezpieczyć.

Należy pamiętać, w przypadku zastrzeżenia warunku rozwiązującego w treści czynności prawnej, iż zgodnie z art. 6 ust. 3 upsd, nabycie pod warunkiem rozwiązującym uważa się w rozumieniu ustawy (upsd) za nabycie bezwarunkowe. W razie spełnienia się warunku rozwiązującego w ciągu 3 lat od dnia nabycia, decyzja ustalająca zobowiązanie podatkowe podlega uchyleniu.

 

Zgłoszenie otrzymanej darowizny

Otrzymujący darowiznę musi pamiętać o zgłoszeniu jej otrzymanej w swoim urzędzie skarbowym:

• jeśli darowizna została dokonana na rzecz małżonka, dzieci, wnuków, rodziców, dziadków, pasierba, rodzeństwa, ojczyma lub macochy – wypełniając zgłoszenie SD-Z2
• jeżeli stronami umowy były inne osoby, składając zeznanie SD-3 w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego – art. 17a ust. 1 upsd (w przypadku darowizny, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy - z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń – art. 6 ust. 1 pkt. 4 upsd) W zeznaniu nie oblicza się wysokości podatku, uczyni to urząd w decyzji. Podatek trzeba będzie zapłacić w ciągu 14 dni od jej doręczenia.

Nie zawiadamia się urzędu skarbowego o darowiźnie zawartej w formie aktu notarialnego – obliczeniem i poborem zajmuje się wówczas notariusz (art. 17a ust. 2 upsd), jak również wtedy, gdy wartość darowizn otrzymanych od jednej osoby w okresie pięciu lat (poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie) nie przekracza łącznie kwoty wolnej od podatku (art. 4a ust. 4 pkt. 1 upsd)

Umowa darowizny

Nie ma wzoru ustawowego umowy darowizny, jednakże są pewne elementy, których w takiej umowie nie powinno zabraknąć. Dotyczy to:

• daty i miejsca zawarcia umowy,
• oznaczenia i danych darczyńcy i obdarowanego,
• przedmiotu darowizny, np. określona suma pieniężna, samochód, nieruchomość,
• stopnia pokrewieństwa stron umowy,
• informacji o tym, kto ponosi koszty umowy.

Należy również zamieścić oświadczenie o przekazaniu darowizny przez darczyńcę i jej przyjęciu przez obdarowanego. Trzeba też określić termin przekazania darowizny. Umowy darowizny np. rzeczy ruchomych czy pieniędzy nie trzeba sporządzać u notariusza, jedynie umowa darowizny nieruchomości zawarta bez udziału notariusza byłaby nieważna (patrz przepis art. 890 kc).

Przykładowy wzór umowy darowizny wraz ze wprowadzeniem jest dostępny pod adresem: Umowa darowizny

Wzór zawiera również wariant postanowień nakładających na obdarowanego polecenie.

Darowizna firmowych składników majątku

Przedsiębiorcy w praktyce często otrzymują lub sami dokonują darowizn pieniężnych lub składników majątkowych na rzecz innego podmiotu, innej osoby fizycznej lub też przekazują majątek formowy do użytkowania na własne cele Zgodnie z zasadami ustawy o rachunkowości otrzymane darowizny kwalifikowane są jako przychody pośrednio związane z działalnością operacyjną firmy i w konsekwencji zaliczane są do pozostałych przychodów operacyjnych u obdarowanego, a u darczyńcy - są do pozostałych kosztów operacyjnych (art. 3 ust. 1 pkt. 32) lit. h) ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 120 z późn. zm.)

Darowizna kosztem uzyskania przychodów

Wojna w Ukrainie zmodyfikowała podejście polskiego ustawodawcy do kwestii fiskalnych, który zdecydował się wprowadzić określone zmiany legislacyjne z mocą wsteczną. Dzięki temu podatnicy otrzymali szerszy katalog kosztów uzyskania przychodów, co dotyczy zarówno podatników PIT, jak i podatników CIT. Od 1 stycznia 2023 r. obowiązują przepisy, które pozwalają na zakwalifikowanie jako KUP kosztów wytworzenia lub ceny nabycia rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn przekazanych w okresie od dnia 1 stycznia 2023 r. do dnia 31 grudnia 2023 r. na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy: (i) organizacjom pożytku publicznego, lub równoważnym organizacjom określonym w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego obowiązujących na terytorium Ukrainy (ii) jednostkom samorządu terytorialnego, (iii) wojewodom (iv) Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych (v)  podmiotom wykonującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium Ukrainy działalność leczniczą lub działalność z zakresu ratownictwa medycznego, pod warunkiem, że koszty wytworzenia lub cena nabycia nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, w tym także poprzez odpisy amortyzacyjne. Kosztem uzyskania przychodów są także wszelkie koszty poniesione z tytułu nieodpłatnych świadczeń, których celem jest przeciwdziałanie skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy, realizowanego w oznaczonym powyżej okresie (o ile nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, w tym poprzez odpisy amortyzacyjne).

Darujący rzecz lub prawo nie będzie mógł rozliczyć wszystkich darowizn w kosztach podatkowych Na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 14 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U.2022.2587 t.j.), nie uważa się bowiem za koszty uzyskania przychodów darowizn i ofiar wszelkiego rodzaju, z wyjątkiem dokonywanych między spółkami tworzącymi podatkową grupę kapitałową, a także wpłat na rzecz Polskiej Organizacji Turystycznej, z tym że kosztem uzyskania przychodów są koszty wytworzenia lub cena nabycia produktów spożywczych, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 16 ustawy o podatku od towarów i usług, przekazanych na rzecz organizacji pożytku publicznego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U.2020.1057 t.j.) z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje Do wspomnianych kosztów możemy zatem zaliczyć darowizny dokonane np. pomiędzy spółką dominującą a spółką zależną albo pomiędzy spółkami zależnymi w podatkowej grupie kapitałowej, a także dokonane przez podatnika wydatki (wpłaty) na rachunek ww. organizacji. Do kosztów możemy również zaliczyć koszty wytworzenia lub cenę nabycia produktów spożywczych, wytworzonych bądź nabytych, przekazanych na rzecz organizacji pożytku publicznego z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje.

 

Kosztem uzyskania przychodów nie jest również VAT należny od darowizny, odnoszony w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych.

Odliczenie darowizn od dochodu

Wartość niektórych darowizn można jednak odliczyć od dochodu stanowiącego podstawę obliczenia podatku. Kwestię odliczania od dochodu darowizn m. in. na rzecz organizacji pożytku publicznego regulują przepisy art. 18 ust. 1 pkt 1 updop.

Podstawę opodatkowania stanowi dochód po odliczeniu darowizn przekazanych na cele:

1) określone w art. 4 ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U.2019.688.), organizacjom pozarządowym lub równoważnym organizacjom, określonym w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego, obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, prowadzącym działalność pożytku publicznego w sferze zadań publicznych, realizującym te cele - łącznie do wysokości nieprzekraczającej 10% dochodu, o którym mowa w art. 7 ust. 3 albo w art. 7a ust. 1 updop

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, sfera zadań publicznych, o której mowa w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, obejmuje zadania w zakresie m. in :

• pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób;
• działalności charytatywnej;
• ochrony i promocji zdrowia, w tym działalności leczniczej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U.2018.2190 t.j.);
• działania na rzecz osób niepełnosprawnych;
• promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy;
• działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości;
• nauki, edukacji, oświaty i wychowania;
• krajoznawstwa oraz wypoczynku dzieci i młodzieży;
• kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji;
• pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą;
• upowszechniania i ochrony praw konsumentów;
• promocji i organizacji wolontariatu;
• działalności na rzecz kombatantów i osób represjonowanych.

2 ) na cele kultu religijnego - łącznie do wysokości nieprzekraczającej 10% dochodu, o którym mowa w art. 7 ust. 3 albo w art. 7a ust. 1. updop

Czyli darowiznę można odliczyć od dochodu na podstawie przepisów o podatku dochodowym wówczas, gdy podmiot, na rzecz którego przekazywana jest darowizna:

1) jest organizacją pozarządową, a więc nie może być jednostką sektora finansów publicznych,

2) nie prowadzi działalności dla osiągnięcia zysku,

3) prowadzi działalność pożytku publicznego, w sferze zadań publicznych określonych w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Udokumentowanie darowizny

Aby darowizna mogła być odliczona od dochodu do opodatkowania musi zostać właściwie udokumentowana. Wysokość darowizny pieniężnej powinna być udokumentowana dowodem wpłaty na rachunek bankowy obdarowanego, a w przypadku darowizny innej niż pieniężna - dokumentem, z którego wynika wartość tej darowizny, oraz oświadczeniem obdarowanego o jej przyjęciu.

Darowizna rzeczowa powinna zostać udokumentowana umową między darczyńcą, który przekazuje świadczenie, i obdarowanym, który ją przyjmuje.

Umowa powinna dla celów dowodowych być zawarta na piśmie i powinna zawierać oświadczenie o przyjęciu darowizny i jej wartości określonej kwotowo. Jeśli jednak nie zawarto jej na piśmie, konieczne jest uzyskanie właściwego oświadczenia od obdarowanego o przyjęciu darowizny. Dodatkowo, jeśli nie określono w umowie kwotowo wartości darowizny, należy sporządzić szczegółową kalkulację kosztów, z którego będzie wynikać wartość darowizny jako koszt robocizny w wykonanej usłudze.

Przy określaniu wartości darowizn zakłada się, że jest to wartość wyrażona w cenie określonej w umowie ale nie większa od wartości rynkowej tych rzeczy lub praw. Zasada ta rozszerzona jest również na usługi, co znajduje odbicie w interpretacjach podatkowych (np. postanowienie Urzędu Skarbowego w Prudniku z 5 września 2007 r. nr PD-I/423-5/MG/07).

Jeżeli przedmiotem darowizny są towary opodatkowane podatkiem od towarów i usług, za kwotę darowizny uważa się wartość towaru wraz z podatkiem od towarów i usług, w części przekraczającej kwotę podatku naliczonego, którą podatnik ma prawo odliczyć zgodnie z przepisami o podatku od towarów i usług z tytułu dokonania tej darowizny.

Darowizna środka trwałego

Ponieważ prawo do zwolnienia z podatku od spadków i darowizn nie przysługuje przedsiębiorcom , należy pamiętać, aby przed podarowaniem środka trwałego np.: firmowego auta, najpierw wycofać je z ewidencji środków trwałych. Wówczas nie będzie ono już firmowe, tylko prywatne.

Wycofanie auta i późniejsza jego darowizna po stronie przychodów u przedsiębiorcy nie wywoła żadnych skutków w podatku dochodowym od osób fizycznych. W kontekście przepisów ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej updof), ani darowizna środka trwałego ani towaru handlowego np. przekazana przez ojca synowi nie spowoduje bowiem powstania przychodu z działalności gospodarczej.

A ponieważ darowizna dla najbliższych członków rodziny nie podlega przepisom ustawy o podatku dochodowym, transakcja ta pozostanie neutralna podatkowo zarówno dla ojca jak i syna.

Przykład ewidencji darowizny środka trwałego w księgach rachunkowych:

Jak każde nieodpłatne przekazanie środka trwałego tak i darowizna wymaga ujęcia w księgach rachunkowych.
a) wartość początkowa samochodu -10.000 zł
b) dotychczasowe umorzenie samochodu - 3210 zł
c) nieumorzona część wartości początkowej samochodu - 6790 zł
Podatnik przekazując samochód w formie darowizny powinien dokonać następujących zapisów księgowych :
a) rozchód samochodu 10.000 zł:

-Ma konto 010 "Środki trwałe",
b) wyksięgowanie dotychczasowego umorzenia samochodu 3210 zł:

Wn konto 060 Odpisy umorzeniowe środków trwałych,
c) obciążenie kosztów wartością netto przekazywanego samochodu 6790 zł:

W konto 765 "Pozostałe koszty operacyjne". Nieumorzona część wartości początkowej darowanego samochodu obciąża pozostałe koszty działalności operacyjnej jednostki na mocy art. 3 ust. 1 pkt 32) lit. b) ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U.2021 poz. 217 t.j.).

Podstawa prawna:

• art. 888 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U.2020.1740 t.j.)
• art. 4a ust, art 6 ust 1, art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 596)
• art. 3 ust. 1 pkt 32 lit. b) ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 217).
• art 16 ust. 1 pkt 14, art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U.2022.2587 t.j.),
• ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 226 z późn. zm.),
• art. 4 ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U.2019 poz. 688 t.j.),
• wyrok NSA z dnia 8 grudnia 2010 r. (sygn. akt: II FSK 1394/09, LEX nr 686773),
• wyrok NSA z dnia 9 marca 2011 r. (sygn. akt II FSK 1953/09, LEX nr 1099141),
• wyrok NSA z 12 kwietnia 2013 r. sygn. akt: II FSK 1628/11,
• wyrok NSA z dnia 8 grudnia 2010 r. sygn. akt: II FSK 1394/09, LEX nr 686773,
• wyrok NSA z dnia 19 stycznia 2012 r. sygn. akt: II FSK 1419/10, LEX nr 1113601,
• wyrok NSA z dnia 14 marca 2012 r. sygn. akt: II FSK 1534/11, LEX nr 1145408),.
• wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19.01.2012 roku, sygn akt: II FSK 1419/10,
• wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 października 2013 r., sygn. akt: II FSK 2770/11, Legalis,
• wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie - II Wydział Cywilny Odwoławczy
• z dnia 24 października 2013 r., sygn. akt: II Ca 590/13, Legalis,
• postanowienie Urzędu Skarbowego w Prudniku z 5 września 2007 r. nr PD-I/423-5/MG/07).

Autor: Krystyna Dąbrowska doradca podatkowy, współwłaściciel Biura Podatkowego Praktyk s.c w Lublinie